Texnogen jarayonlar Reja

a) 

Suv tartib inshootlarda, texnogen jarayonlarning gidrokimyoviy 

salbiy ta`siri ichimlik suvi sifatining yomonlashuvida ko`rinadi. 

---

Bunda chuchuk yer osti suvi unumdor suvli qatlamining sifatini yomonlashuvi 

tadqiq qilinayotgan maydonda ifloslantirish o`choqlarini mavjudligi bilan 

bog`liq. 

 

Chuchuk yer osti suvlarining  ifloslanishi sharoitini, hamda suv tortib 

oluvchi inshootga texnogen gidrokimyoviy sharoitini pragnoz baholash yer 

osyio suvlarini shakllanish, hosil bo`lish nazariyasiga asoslanadi. 

Suv tortib olish inshootini bosib olish viloyatini o`lchamini aniqlovchi muhim 

omili yer osti suvlari tabiiy harakatining xarakterlovchi gidrodinamik sharoit. 

Tabiiy oqim mavjud bo`lganda, suvli gorizontini ishlatish jarayonida filtratsiya 

maydoni shakllanadi va ularni chegarasida ikki gidrodinamik viloyat (22-rasm) 

bosib olgan va ozuqalanish. 

Tok chiziqlari sxemasi gidroizogips kartasidan foydalanib analitik hisoblar 

yordamida yoki murakkab sharoitda modellashtirish orqali topiladi. 

Ko`rsatilgan sxemalardan foydalanib, birinchi viloyat chegarasida tok 

chiziqlari suv tortib oluvchi quduqga yo`nalgan. Bo`g`ib olingan chegarasidan 

tashqarida tok chiziqlari suv tortib oluvchi inshootdan buriladi. Oqim bo`yicha 

pastdan bo`g`ib oligan viloyat suv ayirg`ich “A” nuqtasi bilan chegaralanadi, 

oqim bo`yicha yuqoriga o`tgan chegara nazariy jihatdan chegarasiz. 

Suv yig`uvchi inshootni bo`g`ib olingan viloyat va “ozuqa olish” viloyati 

o`rtasida turli xil ma`no mavjud. 

 

Ozuqa olish viloyati, unumdor suvli qatlamning maydonini xarakterlaydi 

va bu yer osti suvlarining harakati suv yig`uvchi inshootga qaragan, “bo`g`ib 

olingan” viloyat esa suvli gorizontdan suv tortib olinadigan vaqtda sathning 

pasayishi kuzatiladi. 

 

Yer osti suvlari havzasi chegarasidan yer osti suvlarini tabiiy tezligi 

amalda yo`q bo`ladi, va bu yerda bu ikki viloyatlar mos tushadi; yer osti 

suvlarining oqimi sharoitida “bosim olingan viloyat” ozuqa olish viloyatini bit 

qismini egallaydi. 

 

Bu nazariy nuqtaiy –nazaridan kelib chiqib, agar ifloslanishni texnogen 

“o`choq”lari tabiiy  oqim sharoitida “bosib olingan” viloyat ichida joylashgan 

va ifloslanish suv tortib oluvchi inshootga kiradi. Agar texnogen o`choq ozuqa 

olish viloyatida joylashgan bo`lsa va oqim bo`yicha yuqoriga nazariy jihatdan 

chegarasiz tarqaladi. Va ifloslangan suvlarni tortilishi  sifat saqlanib qoladi. 

Yer osti suvlari havza sharoitida yotganda, tabiiy tezlikni hisobga olmasa ham 

bo`ladi va “bosib olingan” va “ozuqa olish” viloyati tushunchasi mos tushadi. 

---

Ifloslangan suvlarning “kaptaj” qilingan tomonga harakati nazariy jihatdan har 

qanday nuqtadan sodir bo`ladi (23-rasm). Xuddi shunday gidrogeologik 

sharoitda kaptam qilingan uchastkalarda yer osti suvlarining igloslanishini 

texnogen o`zandan suv tortib oluvchi inshootgacha bo`lgan migratsiya vaqti 

bilan aniqlanadi va chuchuk yer osyi suvlari sifatini o`zgarish darajasi bilan 

belgilanadi.  

 

Havza sharoitida ishlaydigan suv tortib olish inshootlarida ozuqalanish 

chegarasi  R

n

= 1,5-2,5√at; 

a- 

Sath uzatish koeffitsienti; t- depression varonkaning shakllanish vaqti