Texnik tizimlarda axborot texnologiyalari

CALS-texnologiyalari tushunchasi. 
CALS-texnologiya — bu sanoat ishlab chiqarishini kompleks kompyuterlashtirishdir. 
Uning maqsadi sanoat mahsulotini uning faoliyat davri barcha bosqichlarida o’ziga xos 
xususiyatlarini standartlashtirish va unifikasiyalshdir. Asosiy o’ziga xos xususiyatlar 
loyiha, texnologik, ishlab chiqarish, marketing, ekspluatasiya hujjatlarida taqdim etilgan. 
CALS-tizimlarda kompyuter muhitida ma’lumotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish 
ko’zda tutilgan. Avtomatlashtirishning mos tizimlari avtomatlashtirilgan mantiqiy tizimlar 
yoki CALS(Computer Aided Logistic Systems) deb nomlangan. Sababi mantiqiy deganda 
odatda zahiralarni boshqarish va ta’minlashga qaratilgan masalalar tushuniladi, CALS 
vazifalari esa kengroq bo’lib, sanoat mahsulotlari faoliyat davrining barcha bosqichlari 
bilan bog’liqdir. Bularni e’tiborga olgan holda CALS ni quyidagicha shifrdan chiqarish 
mumkin CALS — Computer Acquisition and LifeCycle Support. 
CALSni qo’llash loyihalash ishi ko’lamini qisqartirish imkonini beradi. Sababi 
oldindan loyihalangan jixozlar qismlari, mashinalar va tizimlar tarkibining tavsiflari CALS 
texnologiyasi foydalanuvchilariga kirish mumkin bo’lgan tarmoq serverlarining 
ma’lumotlar bazalarida saqlanadi. Turli tizim va sohalardagi mahsulotlarning yaroqliligi 
va integrasiyasi yechimi, ekspluatasiya sharoitlarini o’zgarishiga moslashuvi, loyihalash 
tashkilotlarini ixtisoslashtirish va boshqa shu kabi muammolar ancha yengillashadi. 
Murakkab texnik mahsulotlarning bozordagi yutug’ini CALS texnolosiyasiz tasavvur qilib 
bo’lmaydi.
Sanoatda loyihalsh va boshqarish uchun ochiq taqsimlangan avtomatlashtirilgan 
tizimni qurish zamonaviy CALS-texnologiyasining asosini tashkil qiladi. Ularni 
qurishdagi asosiy muammo global mashtabga ega bo’lgan umumiy tizimda joy va vaqtdan 
qat’iy nazar kattaliklar interpretasiyasini va ularni bir hilda tavsiflashni ta’minlashdir. 
Loyiha, texnologik va ekspluatasion hujjatlar tuzilmasi hamda uni tasvirlash tillari 
standartlashgan bo’lishi kerak. U holda turli CAE/CAD/CAM tizimlarni ishlatadigan, vaqt 
va fazoda bo’lingan turli kollektivlarning umumiy loyihasi ustida olib borilayotgan ishning 
muvoffaqiyatli bo’lishi muqarrardir. Bitta konstruktorlik hujjati turli loyuhalarda ko’p 

---

marotaba ishlatilishi mumkin. Texnologik hujjat esa turli ishlab chiqarish talablariga 
moslashgan. Bu esa loyihalash va ishlab chiqarish umumiy davrini qisqartirish va 
arzonlashtirishga olib keladi. Bundan tashqari tizim ekspluatasiyasi soddalashadi.