«texnik mexanika» fanidan

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA POLITEXNIKA INSTITUTI

«TEXNIK MEXANIKA» fanidan

KURS ISHI

Bajardi:

Rahbar:

Farg’ona-2021

Mavzu: Mexanika yuritmani loyihalash
Berilgan:

Kinematik sxema

1. 
   Elektrodvigatelь
   
2. 
   Ponasimon tasmali uzatma
   
3. 
   Bir pog’onali tsilindrsimon to’g’ri tishli reduktor
   

Etaklovchi valni quvvati, P=5.5 kWt

Etaklovchi valni aylanishlar chastotasi n₃= 110 min^-1

II. ASOSIY QISM

1. 
   Elektrodvigatel tanlash va kinematik hisob
   

2.1.1. Elektrodvigatelь tanlash

1. Talab etilgan elektrodvigatel quvvati



bu yerda, R₃- yetaklanuvchi valning quvvati, kVt.

- uzatmalarning umumiy foydali ish koeffitsienti (FIK).

Mexanik uzatmalarning umumiy foydali ish koeffitsienti quyidagicha:



bu yerda ₁-ponasimon tasmali uzatmaning FIK;
₂- tsilindrsimon tishli uzatmaning FIK;
₃- bir juft podshipnikning FIK.
FIK ning qiymatlarini 1.1-jadvaldan qabul qilamiz ([2] – 5 bet).

₁=0,95

₂=0,97

₃=0,99

=0,95·0,97·0,99²=0,902
Talab etilgan elektrodvigatel quvvati quyidagicha:



2. Yetkalanuvchi valning burchakli tezligini aniqlaymiz



bu yerda n₃- yetaklanuvchi valning aylanishlar chastotasi, ayl/min.


3. Elektrodvigatel tanlash: Aniqlangan quvvat bo’yicha 2-jadvaldan 4A132S4 markadagi, quvvati N_dv =7.5 kVt, elektrodvigatel rotorining aylanishlar soni n_dv=1455 min^-1 dan iborat bo’lgan eletrodvigatelni tanlab olamiz ([4] – 11 bet).S=30%

2. 
   2a-jadvaldan elektrodvigatel o’lchamlarini olamiz.
   

El. dvigatel markasi	Gabarit o‘lchamlari, mm					O’lchamlari , mm
	L1	L2	H	D	d1		d2	l1	l2	l3	b	d	h	h0
4A90L	350	405	243	208	24		24	50	56	125	140	10	90	11

2.1.2. Kinematik hisob

1. Yetaklovchi valning burchakli tezligini aniqlaymiz



bu yerda n₁- yetaklovchi valning aylanishlar chastotasi, n₁=n_dv , min^-1.



2. Uzatishlar sonini aniqlaymiz


u=u₁u₂

bu yerda, u₁- ponasimon tasmali uzatmaning uzatishlar soni;

u₂- silindrsimon tishli uzatmaining uzatish soni.

u₂=4 deb qabul qilamiz, u holda ponasimon tasmali uzatmaning uzatishlar soni quyidagicha:



3. Vallarning aylanishlar chastotasini aniqlaymiz
n₁=n_dv=1455 min^-1





4. Vallarning burchakli tezliklarini aniqlaymiz
₁=_dv=152.2 s^-1





5. Vallardagi burovchi momentlarni aniqlaymiz



T₂= T₁u₁=40.0110³3.3=132.0310³Nmm
T₃= T₂u₂=132.0310³ 4=528.12 10³ Nmm
2.3. Reduktorni loyiha hisobi
1. SHesternya va g’ildirak uchun material tanlash.

Material tanlashda shesternyaning g’ildirakka qaraganda oьir sharoitda ishlashiga ham e’tibor berish zarur. SHesternya uchun tanlangan materialning chidamliligi g’ildirak uchun tanlangan materialnikidan katta bo’lishi lozim, chunki odatda shesternyaning tishlari g’ildirak tishlariga qaraganda ko’proq vaqt ilashishda bo’ladi.
Shesternya va g’ildirak uchun 3.3-jadvaldan materiallarni quyidagicha tanlaymiz.
a) shesternya uchun po’lat 40X, termik ishlovi yaxshilangan, qattiqligi HB270

b) g’ildirak uchun po’lat 40X, termik ishlovi yaxshilangan, qattiqligi HB245
2. Ruxsat etilgan kontakt kuchlanish



Bu yerda =2HB + 70

K_HL –chidamlilik koeffitsienti K_n=1,0;

[n]_n –xavfsizlik koeffitsienti [n]_n=1,15.

=

2. 
   O’qlarora masofani aniqlaymiz
   

Bu yerda, T₃- yetaklanuvchi valning burovchi momenti, T₃= 528.12 10³ Nmm

K_H - nagruzka koefitsienti, K_n=1,25;

u₂ - reduktorning uzatish soni u₁=

_ba - g’ildirak enini o’qlararo masofa bo’yicha koeffitsienti,

_ba=0,25.



O’qlararo masofani standart qatordan yaxlitlab olamiz, a_W=200mm.

2. 
   Modulni aniqlaymiz
   

m= (0,010,02)a_W =(0,010,02)200=1,42,8mm
Standart qatordan modul qiymatini yaxlitlab, qabul qilamiz, m=2mm

2. 
   Shesternya va g’ildirakning tishlar sonini topamiz
   

Shesternyani tishlar soni quyidagicha:



G’ildirakning tishlar soni quyidagicha:

z₂=z₁u₂=404=160

2. 
   Shesternya va g’ildiraklarning asosiy o’lchamlarini aniqlaymiz
   

Shesternyaning bo’luvchi diametri

d₁=mz₁=240=80mm

G’ildirakning bo’luvchi diametri

d₂=mz₂=2160=320
Bunday hollarda markazlararo masofa quyidagicha:


Tishlarning uchidan va tubidan o’tgan aylanalarning diametrlari quyidagicha aniqlanadi:

Shesternyaniki

d_a1=d₁ +2m=80+22=84mm

d_f1=d₁-2,4m=320+22=324mm

G’ildirakniki

d_a2=d₂+2,4m=80-2,42=75.2mm

d_f2=d₂-2,4m=320-2,42=315.2mm
Shesternya va g’ildirak enini aniqlaymiz

=0,25 200=50mm

b₁= b₂) + (510)=50+ (510)=50 60mm

b₁=55 mm deb qabul qilamiz

2. 
   Diametr bo’yicha shesternya eni koeffitsienti
   

2. 
   G’ildirakning aylanma tezligi
   

Topilgan tezlik bo’yicha uzatishda 7-sinf aniqlikda bo’ladi.

2. 
   Kontakt kuchlanishni tekshiramiz
   

bu yerda K_n- nagruzka koeffitsienti.

Nagruzka koeffitsienti quyidagicha topiladi:

K_H=K_H K_H K_Hv

bu yerda, K_H - tish eni bo’yicha nagruzkani taqsimlanishini hisobga

oluvchi koeffitsient;

K_H-tishlararo nagruzkani taqsimlanishini hisobga

oluvchi koeffitsient;

K_Hv- nagruzkanin dinamik taosirini hisobga oluvchi

koeffitsient.

Bu koeffitsientlarni 3.4, 3.5 va 3.6 jadvallardan qabul qilamiz ([2]-32 bet). K_H =1,05; K_H=1,1; K_nv=1,0

K_H=1,051,11,0=1,15
Bundan ko’rinib turibdiki shart bajarildi.

2. 
   Ilashishda ta’sir etuvchi kuchlar
   

Aylanma kuch
bu yerda T₂- yetaklovchi valnig burovchi momenti,

d₁-shesterniyani bo’luvchi diametri,
Radial kuch
bu yerda =20⁰ bo’lsa, u holda tg20⁰=0,36 ga teng bo’ladi
F_r= tg20⁰=1747N

2. 
   Tishning egilishga kuchlanishini tekshiramiz
   

bu yerda, F_n- ilashishda taosir etuvchi aylanma kuch,

K_F- tishning egilishga kuchlanishini tekshirish uchun nagruzka

koeffitsienti.

Y_F- kuchlanish joyi bo’yicha tish mustahkamligi koeffitsienti

b- g’ildirak yoki shesternya eni;

m- modul, m=2mm
Tishning egilishga kuchlanishini tekshirish uchun nagruzka koeffitsienti quyidagicha topiladi:

K_F= K_F K_Fv

bu yerda, K_F - tish uzunligi bo’yicha nagruzkani notekis taqsimlanishini

hisobga oluvchi koeffitsient

K_Fv - nagruzkanin dinamik taosirini hisobga oluvchi

koeffitsient.

Bu koeffitsientlarni 3.7 va 3.8 jadvallardan qabul qilamiz ([2]-35 bet).
Kuchlanish joyi bo’yicha tish mustahkamligi koeffitsientini shesternya va g’ildirak tishlar soniga qarab 34-betdan qabul qilamiz.
z₁= 40 bo’lganda Y_F1=3,4
z₂= 160 bo’lganda Y_F2=3,6
Ruxsat etilgan kuchlanishni quyidagi ifodadan topamiz


bu yerda, =1,8HB

[n]_F- mustahkamlikka zapas koeffitsienti, [n]_F=1,75
SHesternya uchun ruxsat etilgan kuchlanish
=1,8HB=1,8245=441 MPa



G’ildirak uchun ruxsat etilgan kuchlanish
=1,8HB=1,8270=486MPa


Boьliqikni tekshiramiz


Demak <
U holda shesternyani tishini tekshiramiz. Shuning uchun b₁=50mm

Bu xoldan ko’rinib turibdiki shart bajarildi.


2.4. Vallarning taqribiy hisobi

1. Yetaklovchi valning o’lchamlarini aniqlaymiz.

Ma’lum aylanish chastotasi hamda quvvat asosida valning taxminiy diametri aniqlanadi. Buning uchun faqat burovchi moment ta’siridagi valning mustahkamlik shartidan foydalaniladi, N/mm².

Valning shkiv osti diametrini topamiz


Podshipnik osti diametric d_p1=35mm

Shesternya ost diaemetri d_k1=40mm



Aniqlangan qiymatlar bo’yicha valning eskizini quyidagicha chizamiz.

2-rasm. Yetaklovchi val.

2. Etaklanuvchi val hisobi.

Dastlab valni chiqish diametrini aniqlab olamiz. Buralishdagi ruxsat etilgan kuchlanish N/mm².



d_b2=50mm

Podshipnik osti diametric d_p2=55mm

Shesternya ost diaemetri d_k2=60mm deb qabul qilamiz.
2.5. Reduktorni konstrkutsion o’lamlari

1. Reduktor o’lchamlari

Korpus qalinligi

0,025a_w+1=0,025 200+1=6mm

=6 mm deb qabul qilamiz.

Qopqoq qalinligi

₁=0,02a_w+1=0,02 200+1=5 mm

₁ =6 mm deb qabul qilamiz.

Flanets qalinligi

b=1,5=1,5 6=9 mm, b=10mm deb qabul qilamiz.

korpusning pastki qismi

p=2,35=2,35 6=14,1mm, p=14mm deb qabul qilamiz.

2. G’ildirak o’lchamlari

Stupitsiya diametri

d_st =1,6d_k2=1,6 60=96mm

Stupitsa uzunligi

_st=b₂=45mm

Disk qalinligi

S=0,3b₂=0,345=13,5mm, S=14mm deb qabul qilamiz.

Oboda qalinligi

b_ov=4m=4 2=8mm
2.6. Podshipnik tanlash va reduktorni chizish.

1. 
   Podshipnik tanlash.
   

Podshipnik tanlash asosan reduktorni ishlash qobiliyatiga va chidamliligiga hamda sifatiga bog’liq. Podshipniklar val shiplariga o’rnatilib, tayanch vazifasini o’taydi. Val orqali tayanchga tushadigan kuchni bevosita podshipnik qabul qiladi.

Biz loyihalayotgan reduktorga GOST 8338-89 bo’yicha o’rta seriyadagi, bir qatorli radial-sharikli podshipnikni qabul qilamiz. Yuqorida vallar hisobidagi podshipnik osti diametri d_p ga asosan tanlab olamiz.

Olingan podshipnik o’lchamlarini quyidagi jadvalga kiritamiz:

Podshipnikni shartli belgisi	O’lchamlar, mm			Dinamik yuk ko’taruvchanligi C, kN
	d	D	B
306	35	80	21	33.2
309	55	120	29	71.5

2. 
   Reduktorni chizish.
   

Reduktorni ikkita ko’rinishi (proektsisi) ni chizamiz

Reduktorni chizish uchun dastlab masshtab tanlab olib, formatni mo’ljallab, ikkita parallel ingichka chiziqlar o’tkazamiz. Bu ingichka chiziqlarning orasi o’qlararo a_W masofa bo’lib, birinchi va ikkinchi vallarning o’q chiziqlaridir. So’ng g’ildirak va shesterniyalarni o’lchamlari asosida chizib olamiz. G’ildiraklar bilan devor orasi taxminan 10-15 mm ga teng bo’ladi. Podshipniklar, qopqoqlar korpuslar va h.k. tartibda chiziladi. Reduktorni yuqoridan ko’rinishi (qirqilgan holati) ni chizib bo’lib, ular asosida formatning yuqori qismiga yonidan ko’rinishi chiziladi. Reduktorning moy ko’rsatkichi va qopqolarini qisman qirqim berib, ko’rsatiladi. Tegishli o’lchamlar qo’yilib, spetsifikatsiya uchun detallar raqamlar bilan belgilanadi.
IV. XULOSA
Kurs ishida berilgan kinematik sxemadan qanday turdagi uzatmalar joylashgani yoki harakatlarni qaysi uzatmalar orqali uzatilishini bilib olib, so’ng hisoblarni bajardik. Hisoblangan qiymatlar asosida maolum masshtabda reduktorni ikkita ko’rinishini chizdik. SHu bilan birga ikkita ishchi detalini reduktordan ajratib olib, alohida chizdik. Biz bu bilan reduktorni vazifasi, ishlashi, bo’laklarga ajratish va yiьish kabilarni o’rganib oldik. Bulardan tashqari detallarini qanday materiallardan tayyorlanishini yoki olgan detallarimiz ishga layoqatlimi hamda ularni mustahkamligi qanday bo’lishi kerakligini ham bilib oldik. Masalan, podshipnik tanlashni oladigan bo’lsak, unda val diametriga va ishlash sharoitiga qarab podshipniklarni tanlash lozim va hakoza.

Umuman olganda shub iz loyihalagan mexanik uzatmalarni ishlashini ko’z oldimizga keltirdik. Chunki hisoblar asosida aniq bir mashinani chizmasini chizdik.

Bulardan shunday xulosaga kelish mumkin, yetuk mutaxassis bo’lib yetishishda mashina detallari muxim ahamiyatni kasb etadi.


V. FOYDALANILGAN ADABIYoTLAR RO’YXATI

1. 
   R. N. Tojiboev., M. M. SHukurov «Mashina detallarini loyihalash» Fan. Toshkent, 1997.
   
2. 
   D.V. Cherkilevskiy «Kursovoe proektirovanie detaley mashin» M.:«Vыs.shk.» 1979.
   
3. 
   D.V. Cherkilevskiy «Kursovoe proektirovanie detaley mashin» M.:«Vыs.shk.» 1989.
   
4. 
   Erkaboev X. «Amaliy mexanika» fanidan kurs ishini bajarish uchun mo‘ljallangan, FarPI, Farg’ona, 2015.