Texnik jihatdan tartibga solish tizimlarining sifatni boshqarishdagi o

2 .4-rasm. Ierarxik usul bo'yicha tasniflashtirish sxemasL

Tasniflashgan guruhlarning umumiy miqdori e_a (klassifikatori) tas-

niflagichi hajmida shakllanib, quyidagiga teng:

I Eo^ni + m n.2+ni n.2m +... + «/ «2«5...«t = £niT.P (2.1)

/-i

Sinflashtirishning fasetli usuli birlamchi obyekt to'plamini muayyan masalani hal etish uchun, aniqlanilgan berilgan alomatlami namoyon etuvchi mustaqil to'plam oStilariga bo'lish natijasida amalga oshiriladi.

Fasetli usul bo'yicha sinflashtirish quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

• 
  obyektning birlamchi to'plamini aniqlash;
  
• 
  sinflashtirish obyektini barcha tomonlama tavsiflovchi asosiy
  (mavjud) alomatlarini aniqlash;
  
• 
  fasetlarda bir turdagi (mavjud) alomatlami guruhlash va ularni
  kodlashtirish;
  

- to'plam ostini hosil qilish uchun fasetli formulani aniqlash.
Fasetli usul obyektning muayyan turli tavsiflari yig'indisi asosida

"xusuiydan umumiyga" tamoyili bo'yicha to'plam ostini shakllanishi bilan o'ziga xosdir.

Kodlashtirish - obyektga yoki obyektlar gumhiga uning nomini bir qancha simvollar bilan almashtirish imkonini beruchi yagona belgi (kod)ni qo'yish va belgilashdir.

51

Kod - qabul qilinigan usulga muvofiq o'zlashtirilayotgan obyektni identifikatsiyalash maqsadidagi belgi yoki belgilar majmuasidir. Kodli belgilashlar alifboli, razryadli, tuzilmali, uzun va nazorat sonli kodlashlar bilan tavsiflanadi.

Alifbo - kodni belgilash uchun qabul qilingan belgilar (simvollar) tizimi.

Razryad kodi - kodda belgilar holati.

Tuzulmali kod - tarkibni shartli belgilash va nomlanish darajasi uzunligiga muvofiq, kodda belgilar ketma-ket joylashishini grafik tas-viri.

Kodda belgilar soni uning tuzilmasi va obyektlar miqdoriga, to'p!an ostiga kiruvchi, har bir uzunlik darajasini shakllantiruvchlariga bog'liqligi bilan aniqlanadi. Har bir uzunlikda belgilar sonini aniqlashda yangi obyektlarni paydo boMishi mavjudligini inobatga olib, zaxira kodlar nazarda tutilishi lozim.

Kodlar quyidagi talablargi javob berishi lozim:

• 
  obyektlarni va (yoki) obyektlar guruhini bir xil ma'noli identifika-
  tsiyalash va identifikator boiishi lozim;
  
• 
  belgilar soni minimal (minimal uzunlikda) va berilgan to'plamning
  barcha obyekt (alomat)larini kodlash uchun yetarli bo‘lishi lozim;
  
• 
  kodlashtiriladigan to'plam obyektlari paydo bo'lgan holatlar uchun
  yetarli zaxirani mavjudligi;
  
• 
  odamlar foydalanishi uchun hamda kodlashtirilgan ma'lumotlari
  kompyuterda qayta ishlashi uchun qulay bo'lishi lozim;
  
• 
  kompyuter tizimiga kiritishda xatoliklarni avtomatik nazorat
  imkoniyatini ta'minlash.
  

Kod uzunligi - koddagi probellarsiz belgilar soni.

Nazorat soni - kod yozuvlarini tekshirish uchun foydalaniladigan hisoblangan son.

Texnikaviy-iqtisodiy ma'lumotlarni kodlashtirish ketma-ket, parallel, tartibli va seriyali-tartibli usullargabo'linadi.

Ketma-ket kodlashtirish usulida ierarxik sinflashtirish usulida olingan bir-biriga bog‘liq joylashgan ketma-ketlikdagi kodlardan foydalanish bilan obyekt va (yoki) guruhni sinfli kodi shakllantiriladi.

Parallel kodlashtirish usuli fasetli sinflashtirish usulida olingan mustaqil guruhlangan kodlardan foydalanish bilan sinflashgan obyekt va (yoki) sinflangan guruh kodini shakllantrish hamda uni kiritishdir. Bu holatda kod tuzulmasi fasetli formula bilan aniqlanadi.

52

Tartibli kodlash usuli natural sonlar qatoridan shakllantirisb \a undan foydalanish bilan farqlanadi.

Seriyali-tartibli kodlashtirish usuli natural sonlar qatoridan, b^if xil alomatlari bilan sinflashgan obyektlari uchun bu sonlar diapazoni f oli alohida seriyasini shakllantirishdan hosil qilinadi.

Tizimlashtirishning boshqa turi identifikatsiyalashdir.

Identifikatsiya - obyektga boshqa obyekt to'plamlaridan un¹ bir xilligini belgilash imkonini beruvchi, yagona nom, belgi, s^rtli belgilash, alomat yoki alomatlar yig‘indisini berishdir.

Mahsulotlarni identifikatsiyalash - mahsulotning bir-biriga W nan o'xshash mavjud alomatlari tavsiflarini o'matishdir.

Masalan, Mahs.ulotlar umumdavlat klassifikatori (MUK)da k°'dlar sinfli (S-MUK) va assortment!i (A-MUK) qismlardan tashkil topgan. Assortimentli kodlash aynan, obyekt haqidagi ma'lumotni muayya^{^^}sti-tiruvchi, obyekt sinfi to'plamidan bir xilligini belgilovchi m identifikatsiyasini anglatadi.

Turli darajalarda boshqarish masalalarini hal etish uchun niladigan ma’lumotlarni tasniflash (sinflash) va kodlashtirish "Te^x_-nik-iqtisodiy va ijtimoiy ma’lumotlarni tasniflash va kodlashtirish У^а%ояа tizimi" (TIIMTKYaT - ESKX TESI) deb nomlangan kompleks d^vlit standartlari bilan belgilanadi.

Shunday qilib, identifikatsiyalash, tasniflash va kodlashtiri^sHdan ma'lumotlar bilan ishlash uchun xorijiy va mahalliy standartlasWIrish amaliyotida keng qo'llaniladi. Bu usullarsiz standartlashtiri maxsus usullaridan: unifikatsiya, tiplashtirish, agregatlashtirish, lashtirish, optimallashtirishdan foydalanish mumkin emas.