Texnik jihatdan tartibga solish tizimlarining sifatni boshqarishdagi o

m — 1

(2 3)

Shunga o'xshash qoMlanishlik koeffltsiyentini qiymat bo'yicha aniq-lash mumkin.

Endilikda birxillashtirishni standartlashtirishning bir usuli sifatida emas, balki alohida, mustaqil bir faoliyati sifatida qaralmoqda.

Amaliyotda sanoat tarmoqlarida butlovchi buyumlaming unifika-tsiyasi bo'yicha tadbirlar qabul qilinib, namunaviy elektr qurilmalari, elektrodvigatellar, aylanish podshipniklari, uzatma tasmalarini qo‘llash bo'yicha chegaralangan standartlami yaratish yo'li bilan tarmoqlararo unifikatsiyalash qo'llanilmoqda.

Konstruktiv-unifikatsiyalangan qator - bu qonuniyatga asoslangan holda qurilgan mashina, asboblar, agregat yoki boshqa buyumlar majmui bo‘lib, tayanch buyumning va’ uning bir xil modifikatsiyalangan yoki funksional mo'ljaIlanganligi yaqinligi hamda buyumning asli bilan yoki kinematik va ish harakati sxemasiga yaqinligini qamrab oladi.

Unifikatsiya obyektlari yalpi, seriyali va yagona ishlab chiqarish mahsulotlari bo‘lishi mumkin. Unifikatsiyalanadigan mahsulotlaming nomenklaturasi, bu mahsulotning muhimligi va istiqbolligidan kelib chiqib, uni ishlab chiqarish hajmi va tavsifi, mahsulotning asosiy parametrlariga standartlaming mavjudligi, unifikatsiyalanadigan mahsu-lotni boshqa mahsulotlami ishlab chiqarish jarayonlari bilan aloqadorligi va qo'llanilishi bilan aniqlanadi. Tayanch unifikatsiya unifikatsiya-langan mahsulot, uzellar (agregatlar), detallaming o'zaro almashinuv-chanligini ta'minlovchi asosiy me'yorlari uchun kompleks standartlar hamda mahsulotning parametri va oMchamlarining optimal qiymatlarini o'rnatish imkoniyatini beruvchi maqbul sonlar tizimi bilan standart-lashtirish bo^Mib hisoblanadi.

Unifikatsiyaning rivojlanishi ikkita asosiy yo'nalishga, ya'ni chek-lovchi va tuzilish (komponovka)ga bo'linadi.

Cheklovchi yo'nalish ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenk-laturasi va uning maqsadga muvofiq bo'Igunigacha chegaralanishi tahlil qilinishini tavsiflaydi, bu yo'nalish jahon miqyosidagi amaliyotda "simplifikatsiya" nomini olgan.

65

Standartlashtirish obyektlarini simplifikatsiyalash - bu eng kam iste'mol qilinayotgan elementlarni oddiy qisqartirishga asoslangan unifikatsiyaning boshlang'ich (elementar) ko'rinishidir. Simplifikatsiya-ni ixtiyoriy darajada o'tkazish mumkin.

Tuzilish (komponovka) yo'nalishi mamlakatning iqtisodiyotiga kerakli mahsulotlaming nomenklaturasini aniqlash maqsadida ehtiyojlar tahlilini o'tkazishni tavsiflaydi. Bu tahlil natijasida standart tipo'lcham-lari qatorlari chegarasida aniq unifikatsiyalangan yig'ilgan qismlardan tuzilish (komponovka) asosida mashina va uning tipo'lchamlarining yangi qatorlari yaratiladi. Bunda standartlashtirish obyektlarini seleksiya usulidan ham foydalaniladi.

Standartlashtirish obyektlari seleksiyasi — kelgusida ishlab chiqarish uchun maqsadga muvofiq tan olingan muayyan obyektlarni tanlashdir.

Seleksiya va simplifikatsiya jarayonlari ko'pincha parallel ravishda amalga oshiriladi. Masalan, 50 tipo'lchamli kastryuldan ГОСТ ga muvofiq ishlab chiqishda faqat 22 tasi tanlangan, 0,9, 1,3, 1,7 1 hajmdagilari mustasno qilingan, 1 1 va 1,5 1 hajmdagilari qoldirilgan. Ta'kidlash joizki, ko'rsatilgan jarayon ilgaridan obyektlarni tasniflash va muayyan tartibda ishlab chiqarishga mosligi va istiqbolligi bo'yicha maxsus tahlili o'tkaziladi.

Unifikatsiya bo'yicha ishlar uchta darajada, ya'ni zavod (ВАЗ avtomobillari), tarmoq (ixtiyoriy avtomobillar uchun elektrolampalar) va tarmoqlararo (ixtiyoriy mexanizmlar uchun yaroqli bo‘lgan bolt bilan mahkamlanadigan buyumlar) o'tkazilishi mumkin. Bundan tashqari, oxirgi vaqtlarda xalqaro unifikatsiya muvaffaqiyatli rivojlanib bor-moqda. Unifikatsiya ishlari aniqlangan ketma-ketlikda amalga oshiriladi. Birinchi navbatda unifikatsiya yo'nalishi, darajasi va turini aniqlash, keyin esa qo'yilgan maqsadga muvofiq ravishda chizmalarni tasniflash, unifikatsiyalanadigan buyumning chizmasini tahlil qilish va yig'ish lozim. Keyin yangi konstruksiya ishlab chiqiladi yoki oldin qo'lla-nilayotganlarini barchasini almashtirish mumkin bo'lgan unifikatsiya-langan konstruksiya sifatida mavjudlaridan biri tanlanadi. So'ngra optimal tipo^Mchamlar miqdori o'matiladi va detaining konstruktiv-unifikatsiyalangan qatoriga standart ishlab chiqiladi. Unifikatsiyalash bo'yicha ishlaming yakunlovchi bosqichi - standart detallarni maxsus-lashgan ishlab chiqarishni tashkillashtirish hisoblanadi.

Buyumlarning unifikatsiya darajasi deganda, ulaming detailar, uzellar, agreg&tlar, modullar kabi unifikatsiyalangan tarkibiy elementlari (qismlari)ning to‘laligi tushuniladi.

66

Buyumning unifikatsiya darajasi yoki uning tarkibiy qismlari turli xil ko'rsatkichlarini tavsiflab, asosiylaridan biri bo'lmish qo'llaniluvchanlik koeffitsiyenti К hisoblanadi. K_mq - buyum tipo'lchamlarining

umumiy miqdoriga xarid qilinayotgan va standartlashayotgan tipo'l-chamlari miqdorining o'zgarishni foizlarda ifodalanadi, ya'ni quyida-gicha:

K =^—^-100%, (2.4)

*

Bu yerda n - buyumdagi tarkibiy qismlar (tipo'lchamlar)ining umu-miy miqdori; no - buyumdagi original tarkibiy qismlar (tipoMcham-lar)ining soni.

Original deganda, ushbu buyum uchun ishlab chiqilgan tarkibiy qismlar tushuniladi.