Texnik ijodkorlik va dizayn fanidan amaliy mashg`ulotlarni bajarish uchun uslubiy tavsiyal

Kemaning umumiy tuzilishi va kema (korabl)lardagi asosiy qurilmalar. 
Umuman kema rul’, shvartov, yakor’, shlyupka, shatak, qutqarish va boshqa 
qurilmalardan, shuningdek, korabl’ qurol-yaroqlaridan tuziladi (rasm). 
Rul’ qurilmasi kema (korabl’)ni to`g`ri yurgizish va yurayotgan vaqtida burish 
uchun xizmat qiladi. Bu qurilma odatda vertikal o`q atrofida aylana oladigan 
plastina (rul’ parragi)dan iborat bo`ladi. Rul’ berilgan holatdan og`sa, uning 

---

16 
yuzasida gidrodinamik kuch hosil bo`lib, kemani belgilangan harakat 
traektoriyasidan chetga chiqaradi. 
a) Oddiy, b) balansirli va yarimbalansirli rullarnipg o`qlari rul’ parragining 
joylashuviga ko`ra bir-biridan farqlanadi (rasm). Kemaning manyovrchanligi 
hamda uni boshqarishning qulayligi rulning maydoniga va shaklsnga bog`liq. 
Rulning burilishi chervyakli uzatma va mahkamlovchi vintga ega bo`lgan 
mexanizmdan iborat rul’ yuritmasi yordamida amalga oshadi. 
SHvartovlar qurilmasi odamlarni tushirish yoki chiqarish, yuklarni ortish yoki 
bo`shatish va hokazolar uchun kema (korabl)ni qirg`oqqa yoki gavan’ devoriga 
shvartovkalash (bog`lab qo`yishga) mo`ljallangan. Bu qurilmaga shpillar, 
galtaklar, knextlar bog`lamli plankalar, shvartovka troslari kiradi. SHpillar 
qirg`oqqa uzatilgan shvartovlarni tanlash va korablni gavan’ devoriga tortish uchun 
xizmat qiladi. SHvartovlar qirg`oqqa bortda palubaga baravar qilib o`yilgan 
shvartov klyuzi orqali uzatiladi. Odatda kemada ikkitadan shpil’, klyuz va 
shvartovka troslari bo`ladi. SHvartovka troslarini joylash, uzatish yoki tortish 
uchun g`altaklar xizmat qiladi. SHvartovka troslari qirg`oqqa uzatilgach knextlarga 
mahkamlab qo`yiladi. Ularning soni turli kema va korabllarda har xil bo`ladi. 
SHvartovka trosini knextga mahkamlashdan oldin bog`lamli plankalar orasidan 
o`tkaziladi. Kema (korabl)ning tipiga qarab kanop tolasi, jut, kokos pal’masidan 
qilingan yoki kanop tola uzakli po`lat shvartovka troslaridan foydalaniladi. 
rasm 
YAkor’ qurilmasida yakor’, uni ko`tarish va uzatish uchun yakor’ lebedkalari 
(brashpillar yoki shpillar), yakor’ zanjiri, zanjirni, klyuzlarni joyida tutib turish 
uchun stoporlar, ya`ni yakor’ zanjirini o`tkazish uchun bo`rtiqli trubalar, zanjir 
yashigi, zanjir uchini kema korpusiga mahkamlash uchun ilmoqli zanjir parchasi 
bo`ladi. 
YAkorlar konstruktsiyasi bo`yicha qo`zg`almas panjali va admiral tipidagi shtokli, 
aylanadigan panjali (Tortman, Martin yakori), aylanadigan panjali shtoksiz (Xoll, 
Matrosov yakori) bo`ladi (rasm). 
rasm. Kema yakorlari. 
a-xoll yakori; b-Matrosov yakori; v-admiral yakori

---

17 
YAkor’ zanjiri metall chiziqlardan tayyorlangan alohida zvenolardan tashkil 
topadi va ularning diametri yakorning o`lchamlari va og`irligiga bog`liq bo`ladi. 
YAkor’ klyuzlari bortning yakor’ va uning zanjirlari ishlaydigan joyini 
mustahkamlaydi, uni shikastlanishdan saqlaydi, yakorni uzatish va ko`tarishda 
yo`naltirgich sifatida xizmat qiladi. Skob-traplar yakorlarni yig`ish va uzatishda, 
ularni remont qilishda yordam beradi. SHlyupka qurilmasi reyddagi to`xtalgan 
joyda qirg`oq bilan, boshqa kema (korabl)lar bilan aloqani ta`minlashga 
mo`ljallangan. Uning tarkibiga shlyupkalar, kil’bloklar, shlyupbalkalar, rostrlar 
kiradi (rasm). 
rasm. SHlyupka qurilmasi. 
a-shlyupka; b-kli’blok; v-shlyupbalka
Korabl’ shlyupkalari barkaslar, yarimbarkaslar, vel’botlar, yallar va hokazolarga 
bo`linadi. SHlyupkalar kil’bloklarga - shlyupkaping osti shaklida o`yilgan ikkita 
yog`och tagliklarga o`rnatiladi. SHlyupkani suvga tushirish yoki suvdan ko`tarish 
uchun shlyupkalar xizmat qiladi. 
Qutqarish 
qurilmasi 
qutqaruvchi 
vositalarni 
hamda 
ularni 
kemaga 
mustahkamlash va suvga tushirish moslamalarini o`z ichiga oladi. Qutqaruvchi 
vositalarning kollektiv ravishda foydalaniladigan shlyupkalar, sollar, qutqaruv 
stollari) va individual foydalaniladigan (qutqaruv doirasi, jiletlar) xillari bor.