Texnalogik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish

Nomuvozanat o’tkazuvchanlik va uning relaksasiyasi
Biror tashqi ta’sir oqibatida yarimo’tkazgichda nomuvozanatli zaryad tashuvchilarning vujudga kelishi uning o’tkazuvchanligini o’zgartiradi. Umumiy holda to’la solishtirma elektr o’tkazuvchanlik quyidagiga tengligi ma’lum:
σ =σ_n + σ_p=e(_nn + _pp). (3.31)
Bu o’rinda nomuvozanatli zaryad tashuvchilarning vujudga keltirish sharoiti va darajasi tok tashuvchilarning harakatchanligini aniqlaydigan omillarga ta’sir qilmaydi va shu sababli harakatchanliklar (_n va _p) o’zining muvozanat sharoitidagi qiymatini saqlaydi, deb hisoblaymiz. U holda (3.31) ni quyidagicha yozish mumkin:
σ=e(_nn₀ + _p p₀ +_nΔn + _p Δp). (3.32)
bundan nomuvozanatli o’tkazuvchanlikning
Δσ = ye(_nΔn + _pΔp) (3.33)
ifodasi kelib chiqadi. Yorug’lik intensivligini (1 sm² yuzaga 1s da tushayotgan yorug’lik energiyasi miqdorini) I orqali ifodalaymiz. U holda 1 sm yuzli va d_x qalinlikli yarimo’tkazgich qatlamida yutilayotgan energiya miqdori I va dx larga proporsional bo’ladi:
—dI=1dx, (3.34)
bundagi  — yorug’lik yutilish koeffisienti. Birlik vaqtda birlik hajmda yutilayotgan yorug’lik energiyasi:
-(d1/dx)=1. (3.35)
Demak,
Δn’ = Δp’ = a1, (3.36)
bunda — bir yorug’lik kvanti (foton) vujudga keltirgan elektronkovak juftlari sonini aniqlaydigan kvantiy chiqish.
I=g (3.37)
kattalik zaryad tashuvchilarni (bu holda yorug’lik ta’sirida) vujudga keltirish (generasiyalash) tezligidir.
Agar zaryad tashuvchilarni generasiyalashdan boshqa jarayonlar yuz bermaganida edi, nomuvozanatiy zaryad tashuvchilar konsentrasiyasi Δ
n=Δp = It (3.38)
Qonun bo’yicha vaqt o’tishi bilan tobora ortib borgan bo’lar edi. Demak, nomuvozanatiy zaryad tashuvchilarning stasionar konsentrasiyalarini Δp’ va Δp’ larning erkin holatda o’rtacha yashash vaqtlari τn va τp lar ko’raytmasi ko’rinishida ifodalash mumkin:
Δn_st=Δn’∙ τ_n=Iτ_n (3.39)
Δp_st=Δp’∙ τ_p=Iτ_p (3.40)
Bu holda stasionar nomuvozanatiy o’tkazuvchanlik (bizning holda fotoo’tkazuvchanlik) quyidagicha tasvirlanadi:
Δσ_st=Δσ +Δσ_n + Δσ_p=e (_nΔn_st + _pΔp_st) = yeI(_nτ_n +_pτ_p) (3.41)

Xulosa
Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki yarimo’tkazgichda ortiqcha (muvozanatdagi miqdorga nisbatan) zaryad tashuvchilar kontakt ( n-p — o’tish ) orqali injeksiyalanish hisobiga, kuchli elektr maydonlar ta’sirida, yuqori energiyali zarralar nurlari ta’siri oqibatida va boshqa sabablar tufayli yuzaga kelishi mumkin. Bunda elektronlarga energetik to’siqlarni yengish uchun zarur bo’lgan energiyani tashqi manba beradi, biroq kristall panjaraning issiqlik energiyasi (temreraturasi) deyarli o’zgarmay qoladi. Tashqi ta’sir mavjud bo’lganida Shu tarzda kristall panjara va elektronlar orasidagi muvozanat buziladi. Shu sababdan yarimo’tkazgichda tashqi ta’sir tufayli vujudga keladigan zaryad tashuvchilarni nomuvozatli zaryad tashuvchilar deyilar ekan. Tutilish kesimlarining effektiv kattaliklari (ularni bundan so’ng, soddalik uchun tutilish kesimi deb ataymiz), albatta, tutuvchi markazlar tabiatiga hamda tutilish jarayoni qanday sharoitda yuz berayotganiga bog’liq bo’ladi. Shu sababli har bir holda bu masala sinchiklab o’rganiladi. Nomuvozanatli zaryad tashuvchilarning yashash vaqti ma’nosini quyidagicha tushunish mumkin: yuqorida ko’rganimizdek, generasiyalash tezligi (ya’ni birlik hajmda birlik vaqtda yorug’lik hosil qiladigan elektron-kovak juftlari soni) ifodasidir. Rekombinasiyalash tezligi (pn, pp) nomuvozanatiy tashuvchilar konsentrasiyasiga prororsional bo’lar ekan: pn,=Δn/τn, pr=Δp/τp. Nostasionar sharoitda, xususan, doimiy tashqi kuchlar ta’siri ostida stasionar holat o’rnashishigacha nomuvozanatiy zaryad tashuvchilar konsentrasiyasining o’zgarishini generasiya va rekombinasiya tezliklari farqi aniqlaydi

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   R.M.JALALOV, O.T.ISMANOVA, U.V.TURDALIYEV YARIMO’TKAZGICHLAR VA
   DIELEKTRIKLAR FIZIKASI NAMANGAN-2019
   
2. 
   Yunusov M.S. , Vlasov S.I., Nazirov D.E., Tolipov D.O. electron asboblar Toshkent-2003
   
3. 
   Kalashnikov Elektr va magnetism.
   
4. 
   M. H. O‘LMASOVA FIZIKAELEKÒRODINAMIKA ASOSLARI TOSHKENT-2003
   
5. 
   WWW.AIM.UZ