Termodinamikaning qonunilari

Issiqlik balansi tenglamasi.
Noma‟lum jismning solishtirma issiqlik sig`imini topish 
usulini ko‟raylik. Buning uchun qizitilgan jism ichida suv 
bo‟lgan kalorimetrga solinadi. Oddiy kalorimetr qopqoqlik 
metall staqanchadan iborat bo‟lib, u hajmi kattaroq idishga, 

---

idish devorlari orasida bo‟shliq qoladigan qilib joylashtiriladi (3-rasm). Natijada qizigan 
jismning issiqlik miqdori suvga va kalorimetrga uzatiladi. Jarayon jismning, suvning va 
kalorimetrning temperaturalari tenglashib
T
bo‟lguncha davom etadi. Jismning T
j
suvning T
s
kalorimetrning T
k
boshlang`ich temperaturalari, S
s
-suvning, S
k
- kalorimetrning solishtirma 
issiqlik sig`imlari, m
j
jismning, m
s
suvning, m
k
kalorimetrning massalarini bilgan holda va 
aralashmaning temperature T ni termometrdan aniqlab, jismning solishtirma issiqlik sig`imi S
j
ni 
aniqlash mumkin. 
Jism bergan issiqlik miqdori Q
j 
suv olgan issiqlik Q
s
va kalorimetr olgan issiqlik miqdori Q
k
larning yig`indisiga teng bo‟lishi kerak,ya‟ni 
Bu tenglamaga issiqlik balansi tenglamasi deyiladi. O‟z navbatida (13.7) ga asosan 
(13.11), (13.12) va (13.13) ifodalarni (13.10) ga qo‟yamiz. 
va undan ni topamiz. 
Ushbu ifoda noma‟lum jismning solishtirma issiqlik sig`imini aniqlashga imkon beradi. 
Termodinamika birinchi qonunining turli izojarayonlarga tadbiqi. 
1.
 
Izoxorik jarayon (V=const) 
Bu jarayon hajm o‟zgarmas bo‟lganda sodir bo‟ladi, shuning uchun 
. Gaz tashqi 
kuchlarga qarshi ish bajarmaydi, ya‟ni 
Izoxorik jarayon, devorlari qalin, o‟zgarmas hajmga ega bo‟lgan idishdagi gazni isitish 
yoki sovutishda sodir bo‟ladi. Termodinamikaning birinchi qonuniga asosan, izoxorik jarayonda 
gazga uzatilgan issiqlik miqdorining hammasi gazning ichki energiyasini ortishiga sarf bo‟ladi: 
Bu jarayonda solishtirma issiqlik sig‟imi ichki energiya bilan quyidagicha bog‟langandir: 

---

Istalgan massali gaz uchun esa: