ning fluktuatsiyaga duchor bo'lishi va uning hajmini V, V + dV
hajm intervalida bo'lish ehtimolligini beradi:
dWv = C
2
exp
f (AV
)2
( d p )
[
2
kT
\ 3 v !
dV.
(7.17)
Bu yerda
C l va C
2
doimiylar normirovka shartlari
JdWT =
1
va JdWv =
1
(7.18)
dan topiladi. O'zgarmaslarni hisoblab, o'rinlariga qo'yish natija
sida quyidagi ifodalarni olamiz:
( 7л9)
271
dwv = / - Ч & ) exp { - < * £ ( & )
v
\2-xkT
l a v
)T
2kT
\3V/
dV.
(7.20)
(7.19) va (7.20) ifodalar yordamida temperatura va hajmning kvad-
ratik o'rtacha fluktuatsiyalari uchun quyidagi ifodalarni olamiz:
(AT)'
2
_
kT_
Cv
(AV
)2
= -
kT
дрЛ
dvjr
(7.21)
(7.22)
Bu ifodalardan, xususan, (7.16) dan Cv > 0 va /^Е.) < о ekan-
\W}T
liklari kelib chiqadi. Bu tengsizliklar bir jinsli termodinamik
sistemalar barqarorligining yetarli shartini beradi.
(7.20) va (7.22) formulalar
= 0 bo'lgan hoi uchun o'z
\oV
Jy
kuchini yo'qotadi. Buning sababi ichki energiyani fluktuatsiya-
larning funksiyasi deb qatorga yoyganimizda
AS va AV bo'yicha
kvadratik hadlarni saqlab qolgan edik. A gar (|^-J = 0 bo'lsa,
\dV
Jr
qatorda
a v 2 J,
0 bo'lishi kerak. Bu hoi esa bir-biriga ziddir.
Demak, birinchi va ikkinchi tartibli hosilalar bir vaqtda nolga
teng bo'lishi kerak. Bu shart kritik nuqta holatini aniqlaydi.
Kritik nuqtada fluktuatsiyalar haqiqatan ham juda katta bo'
ladi. Masalan, suyuqliklarning qaynash kritik nuqtasida yorug'-
likning kuchli sochilishi yuzaga keladi va suyuqlik tiniqligini
yo'qotadi. Bu kritik opolessensiya deb yuritiladi.
II.
O'zaro bog'lanmagan o'zgaruvchilar sifatida p va
S ni
olaylik. U holda
a v
dP is
ДУ = | ^ | Ap + ( g ) 4 S ,
(7.23)
272
Bu ifodalarni (7.12) ga q o 'yish natijasida
dW = С exp
I— ( -
[2 fc T \ 3 p
) „ (ЛР)
2
_
2
^
(А 5)2^ Л-
(7'25)
Bu esa bir vaqtda bosim fluktuatsiya ehtimolligini p, p + dp
intervalda, entropiya fluktuatsiya ehtimolligini
S, S + d S inter-
valida topish ehtimolligini beradi. (7.25) dan:
dW = C 3 exp -
2kT
3V
Эр
js
(Др
)2
fdp,
(7.26)
dW
5
= C
4
exp
\
(AS) f d S
2kC
(7.27)
va
ASAp = 0 ifodalarni olamiz. C
3
va C
4
doimiylar normirovka
shartlaridan topiladi:
Сз
^2тг
kT
(
Эр
)у ’
° 4
\J
2тгкСр ■
С
3
va С
4
doimiyliklarni (7.26) va (7.27) ifodalarga qo'yish
natijasida bosim va entropiyaning fluktuatsiyaga duchor bo'lish
ehtimolliklarini olamiz:
dW = —i—
p
V 2 t
ткТ
av
Эр
,s
A p
2
kT
dw' = ^
exp{ - ^ } d5'
•dp,
(7.28)
(7.29)
Bu ifodalardan entropiya va bosimning kvadratik o'rtach a
fluktuatsiyalari uchun ifodalarni olamiz:
< 7 s f -
k c r , (A r f = - w ( | £ ) s .
(7.30)
III.
Berilgan hajmdagi zarralar soni fluktuatsiyasini topaylik.
Bitta zarraga to‘g ‘ri kelgan hajm
V /N ning kvadratik o'rtacha
fluktuatsiyasi
(N = const):
18 - A.A. Abdum alikov, R. M am atqulov
273
Endi V = const deb shu hajmdagi zarralar soni fluktuatsiyasini
qarab chiqayiik:
( ^ г ? = 4 ( д 1 у = - 4
V -l
Ni
Л
'kT
(7.31)
Ideal gaz holi uchun zarralar sonining kvadratik o'rtach a
fluktuatsiyasi
{A N f = N bo'ladi. Bu esa ideal gazda zarra
fluktuatsiyasining tem peraturaga bog'liq emasligi, ideal gaz
zarralarm ing bir-biriga bog'lanmaganligidadir. Ideal gazda
temperatura oshishi faqat kvadratik o'rtacha tezlikning oshishiga
olib keladi.
IV. Zichlikning kvadratik o'rtacha fluktuatsiyasi:
(A pt = ( Л = ) ! - £ ( A V f = / 73f T =
£ 7 „
(7.32)
zichlikning nisbiy fluktuatsiyasi:
Эр)
o v j,
Ap f
kT
F
1
”
-
7
T.
(7.33)
P
V
Bu yerda
j T — V ^ ~ j ^ - izotermik siqiluvchanlik.
V.
Endi Gibbs kanonik taqsimoti o'rinli bo'lgan term ostatda
yotgan sistemada energiya fluktuatsiyasini ko'raylik. Energiya-
ning kvadratik o'rtacha fluktuatsiyasi:
bu yerda
1 V p
/
Я, \ n /
jp ,
1
( d z }
_
0
2 / d z \
B - j l f i .
p ( й") ^ f) -
2
Г П
- Z l » L '
v T S J .
Bu ifodalarni (7.36) ga qo!yish natijasida quyidagi ifodani
olamiz:
(Д Ё ? = 0 * (— )
= k T 2Cv.
(7-3 5 )
\
дО l
у
Energiya ning nisbiy fluktuatsiyasi
Do'stlaringiz bilan baham: |