Termodinamika va statistik fizika

и  =  jp.du. 
(4.30)
о
N u rlan ish   h ajm   b o 'y ic h a   tekis  taqsim lan ga n ligi  uchun  V  
h ajm dagi  nurlanish  to'la  energiyasi  E  =   uV.
Solishtirm a  en trop iya
s =  js^d^, 
(4.31)
0
to'la  entropiya  esa  S   =   sV.
A g a r   jism ga  и,  и  +   du  chastota  in tervalida  tushadigan  n ur­
lanish energiyasi I d u  bo'lsa, nurlanish energiyasining I^du qismi 
jism   tom on idan   yu tilad i,  l„Rdu  qism i  q a yta d i  va  I„Ddu  qism i 
jism dan  o'tib   ketadi.  Bu  holatni  quyidagicha  yozish  mumkin:
h Adu +  lvR du +  I pDdu = I„ du 
(4.32)
y o k i
k *.
 +  
+ hZL =
  1 
(4.33)
К 
К 
К
bu yerd a  —   =  A v ,  —   = R v ,  —   = D r  ~  mos ravishda jism ning
^  1У 
^ 1/
yutish,  qaytarish   v a   o'tkazish  qobilyatlari.
A g a r  
+   D u  =   0  v a   A v  —  1  bo'lsa,  bunday  jism   absolut 
qora  jism   deyiladi;  ag a r  A u  +   D u  =   0  va  R v  =   1  bo'lsa,  jism  
qaytarish  ko'rsatkichi  100%  bo'lgan  ko'zgu  bo'ladi;  A u  +   R^  =   0 
va  D v  =   1  bo'lsa,  jism   absolut  sh a ffo f  bo'ladi.  T abiatda  absolut
130

---

qora,  to ‘ liq  q a y ta ru v c h i  k o 'zg u   v a   b u tu n lay  s h a ffo f  jism la r 
b o'lm aydi,  am m o  y u q o rid a g i  shartlarn i  taxm inan  qanoatlan- 
tiru vch i  jism lar  m avjud.
A m a liy   n u q tayi  n azard an   absolut  qora  jism ni  hosil  qilish 
m etod i  1 8 9 5 -y il  V in   v a   L u m m e r  tom on idan   ta k lif  qilingan. 
Bu  m eto d ga   k o ‘ra  ichi  g 'o v a k   izolatsiyalan gan   tirqish li  jism  
olib,  bu  tirqish  orqali  yu b orilga n   nur  idish  ichida  k o ‘p  m arta 
qaytish natijasida tam om an yutiladi, nurning ham m a  energiyasi 
is siq lik   e n e r g iy a s ig a   a y la n a d i.  G 'o v a k   ic h id a   m u v o z a n a tli 
nurlanish  hosil  bo'ladi.  Endi  teskari  holni  ko‘ ramiz,  y a ’ni  b erk  
g ‘o vak   olib,  uni  T   tem p eratu ragach a  qizdiram iz  v a   undan  tir ­
qish  ochamiz.  T irqish dan   chiqadigan  nurlanish  yana  m u vo za­
natli  bo'ladi.  B u nday  nurlanishni  absolut  qora  jism ning  nurla- 
nishi  deb  qabul  qilish  mumkin.
Term od in am ik an in g  u m u m iy qonunlarini m u vozanatli nurla- 
nishga  tatbiq  qilish  natijasida  q u yid agi  qonuniyatlarni  aniqlash 
m um kin:
1
.