Termodinamika va statistik fizika

e
) ga  teng,  y a ’ni 
E
  =  
e
  » 
degan  m uhim   qoidaga  asoslanib  topish  mum kin.
2 
Bu qoidaga  bo'ysunmaydigan sistemalar ham mavjud ekan. Masalan, kristall 
panjara tugunlaridagi atom yadrolarining spin-spin ta ’sir energiyasi temperatura 
oshishi bilan chekli qiym atga intiladi.
51

---

7.  Energiyaning  saqlanish  va  ayianish  qonuni.
Y uqorida  t a ’kidlaganim izdek,  term odinam ikada  energiya, 
xususan  ichki  energiya  h a ra k at  shakllarining  um um iy  o'lchovi 
ekan.  H arakatning  yo‘qolmasligi  va  uning  bir  shakldan  boshqa 
shaklga  o'tishi  energiyaning  saqlanish  va  ayianish  qonuni  deyi­
ladi.  Energiyaning  saqlanish  va  ayianish  qonuni:  Gess  (1840-  y.), 
Joul  (1840- y.),  Mayer  (1842- y.)  va  Gelmgols  (1847- y.)  tomonidan 
shakllantirilgan.  E nergiyaning  saqlanish  va  ayianish  qonuni 
m iqdoriy  va  sifat  ko‘rinishlariga  ega.  Energiyaning  saqlanish 
va  ayianish  qonuni  issiqlik  jarayonlari  uchun  tadbiq  qilishda 
tajribalarda  olingan  m iqdoriy  natijalar  term odinam ika  birinchi 
qonunining  m atem atik  ifodasini  shakllanishiga  olib  kelgan.