Termiz tuman kasb hunar maktabi "tasdiqlayman"

Umumiy ajratilgan soat

Xammasi	Auditoriyadagi						Mustaqil ish.
	Jami	Nazariy	Amaliy	Labaratoriya	Kurs ishi	Seminar
I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI
1	3.51.05.01	3-20	27	20	14	6	----------	-------	-------	7

Ushbu taqvimiy – mavzular rejasi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 4 sentabrdagi 465-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan va boshlang‘ich professional ta’limining“Texnikaviy chizmachilik” fanidan o‘quv dasturi asosida ishlab chiqildi. « Umum kasbiy va maxsus fanlar» kafedrasining 2021-yil “30” avgustdagi №1sonli yig‘ilishida muxokama etilib, ma’qullandi va tasdiqlanib o‘quv jarayoniga tadbiq etildi.
Кафедра мудири: ­­­­B.J.Djalilov.
Termiz 2021 yil.


“TEXNIKAVIY CHIZMACHILIK”
fanidan o‘quv amaliyoti taqvimiy – mavzular rejasi.

	o‘quv fani (moduli) mavzusi va mashg‘ulot turlari bo‘yicha mavzular mazmuni.	Ajra­til­gan soat
			O‘qitishning tashkiliy shakli	Mustaqil ta’lim	Bilim va ko‘nikmalarni baholash
1	2	3	4	5	6
1	Kirish. Chizmalarga oid standartlar.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
2	Nuqta, to‘g‘ri chiziq va tekisliklar.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
3	Aksonometrik proyeksiya va modellarning kompleks chizmasi.	2	Amaliy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
4	Tekis shakl va geometrik jismlarning texnik rasmlarini qurish.	2	Amaliy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
5	Mashinasozlik chizmachiligining asosiy va qo‘shimcha ko‘rinishlari.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
6	Mashinasozlik chizmachiligida qirqim va kesimlarning turlari.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
7	Mashina va mexanizmlarida uchraydigan tipik birikmalar xaqida tushuncha.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
8	Rezbali biriktirish detallari.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
9	Detallarning ish chizmalarini chizish.	2	Amaliy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	og‘zaki, savol-javob, yozma,
10	Sxema va uning turlari.	2	Nazariy	Mavzuga oid internetdan ma’lumot olish	Y.N Test.

Izoh: Ushbu taqvimiy – mavzular rejasi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, boshlang‘ich professional ta’limining “Texnikaviy chizmachilik” fanidan o‘quv dasturi asosida ishlab chiqildi. Ta’lim muassasasining moddiy texnik ta’minoti va axborot resurs markazida fanga oid adabiyotlar yetarli darajada mavjudligi uchun “Texnikaviy chizmachilik” o‘quv fanidan taqvimiy – mavzular rejasiga, qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritilmadi.
Ta’lim ustasi: Soxibkulov.J.M

9-mavzu

Detallarning ish chizmalarini chizish.

“TEXNIKAVIY CHIZMACHILIK ” FANI O’QUV MASHG’ULOTLARIDA

TA’LIM TEXNOLOGIYASI MODULI

Guruhlаr:	3-20
Dаrs o’tilаdigаn sаnа:

Vaqt 80 daqiqa	O’quvchilar soni -
O’quv mashg’ulotining shakli va turi	Nazariy mashg’ulot.
Nazariy mashg’ulot rejasi:	1.Detal eskizini chizishda, uning olcham va standartlari. 2.Detal ish chizmasining tasviri va uni tayyorlash texnologiyasi. 3.Detallarning chizmaning asosiy yozuvi vaspetsifikatsiyasi. 4.Detallarning Ish chizmaga qo‘yi!adigan talablar va ulalar haqida ma’lumot.
Nazariy mashg’ulotning maqsadi - Detallarning ish chizmalarini chizish bo’yicha o’quvchilarga tushuncha berish va ularni bilimlarini mustahkamlashdan iborat.
Pedagogik vazifalar.	O’quv faoliyat natijalari.
1.Detal eskizini chizishda, uning olcham va standartlari bo’yicha ma’lumot beradi.	1.Detal eskizini chizishda, uning olcham va standartlari bo’yicha ma’lumot oladi.
2.Detal ish chizmasining tasviri va uni tayyorlash texnologiyasi bilan tanishtiradi.	2.Detal ish chizmasining tasviri va uni tayyorlash texnologiyasi bilan tanishadi.
3.Detallarning chizmaning asosiy yozuvi vaspetsifikatsiyasi bo’yicha tushuncha beradi.	3.Detallarning chizmaning asosiy yozuvi vaspetsifikatsiyasi bo’yicha tushuncha oladi.
4.Detallarning Ish chizmaga qo‘yi!adigan talablar va ulalar haqida ma’lumot tasniflaydi.	4. Detallarning Ish chizmaga qo‘yi!adigan talablar va ulalar haqida ma’lumot biladi.
Ta`lim usullari	Bahs-munozara, ma’ruza.
Ta`limni tashkillashtirish	Gurux bilan ishlash.
Ta`lim vositalari	Ma`ruza matni, texnika vositalaridan foydalanish Adabiyotlar:Texnikaviy chizmachilik.
Ta`lim berish sharoiti	Maxsus texnik vositalar bilan jihozlangan xona
Ta`lim va baholash	Og’zaki so’rov.

O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIK XARITASI.

Ish bosqichlari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	O’quvchilar
1 bosqich O’quv mashg’ulotiga kirish (5 daq.)	Tashkiliy qism 1. O’quvchilar bilan salomlashadi. 2.O’quvchilarning darsga tayyorgarligi va davomatini tekshiradi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar.
2-bosqich. Asosiy (65 daq.)	Maqsad va vazifani belgilanishi 1.Mashg’ulotning nomi va rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi va yozib olishlarini aytadi. 2. Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar bilan tanishtiradi. 3. O’quv mashg’ulotida o’quv ishlarni baholash mezoni va ko’rsatkichlari bilan tanishtiradi. Tayanch bilimlarni faollashtirish 4.O’quvchilarning bilimlarini faоllashtirish maqsadida savоllar bеradi. Yangi o’quv materiali bayoni 5. Nazariy mashg’ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq o’qitish jarayonini tashkil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon etadi. Asosiy holatlarni yozdiradi. Mavzuning har bir qismi bo’yicha xulosalar qiladi. Yangi o’quv materialini mustahkamlash 6. Mustahkamlash uchun savollar beradi. 7. Bahs-munozara, ma’ruza usullari orqali o’quvchilar bilimini mustahkamlaydi. Ularni guruhlarga bo’ladi va ish natijalarini qabul qiladi.	Mavzu nomi va rejasini yozib oladilar. Diqqat qiladilar. Savollarga javob beradilar Tinglaydilar, yozib oladilar. Topshiriqni bajaradilar.
3-bosqich. Yakuniy (10 daq.)	Mashg’ulot yakuni 1.Faol ishtirok etgan o’quvchilarni baholaydi va rag’batlantiradi. Uyga vazifaning berilishi 2.Kelgusi mashg’ulotga vazifa va uni bajarish yuzasidan yo’riqnoma beradi.	Baholari bilan tanishadilar. Yozib oladilar.

Mavzu: Detallarning ish chizmalarini chizish.
Ish chizma haqida umumiy ma’lumot. Ish chizmasi uning tas- viri va tayyorlash hamda nazorat qilish uchun kerakli ma’lumotlardan iborat konstruktorlik hujjat hisoblanadi. Detaining ish chizmasi loyihalash hujjatida buyumning umumiy ko‘rinish chizmasi bo‘yichatayyorlanadi. Agar loyihalash hujjatida buyumning umumiy ko‘rinishli chizmasi bo‘lmasa, u paytda detaining ish chizmasi buyumning yig‘ish chizmasi bo‘yicha tayyorlanadi. 0 ‘quv jarayonida detaining ish chizmasi o‘quv yig‘ ish chizma bo‘yicha yoki detaining eskizi bo‘yicha ya detaining asli yordamida tayyorlanadi.
Ish chizmaga qo‘yi!adigan talablar. Detaining ish chizmasi un­ ing shaklini tasavvur qilish uchun yetarli ko‘rinish, qirqim va kesimlari ham- da GOST talablariga muvofiq bajariladi. Chizmada detal yuzalarining g‘adir-budurlik belgilari va o‘lchamlari yetarli boMishi kerak. Bulardan tashqari chizmada oichamlar, geometrik shakl va sirtlaming joylashishini chekli chetga chiqishlari, materiali haqida ma’ lumot bo‘lishi zarur. Ish chizmani eskizdan farqi shundaki, chizma chizmachilik asboblari yor­ damida va aniq bir masshtabda bajariladi. Chizma yuzida “asl nusxa” deb yozilgan bo‘ Isa, bunday chizma asl nusxa deb ataladi. Asl nusxadan har xil usullar bilan dublikat (hujjatning asli bilan teng huquqli nusxa) olinadi.

Detalni bir nechta va ko‘p sonda ishlab chiqarish uchun dublikatdan har xil usullar bilan kerakligicha nusxa olinadi. Detaining ish chizmasi quyidagi tartibdabajariladi: — detal shakli va o‘lchamlari bilan tanishiladi;
— bosh ko‘rinish va ko‘rinishlar soni tanlanadi;
— chizma qog‘ozi formati va detal chizmasining masshtabi tanlanadi;
— shartli belgilar qo‘yiladi;
— o‘lchamlar ko‘rsatiladi;
— texnikaviy talablar rasmiylashtiriladi va asosiy yozuv to‘ldiriladi. Detal ish chizmasining asosiy yozuvida tayyor detaining massasi kilo- grammlarda ko‘rsatiladi, lekin o‘lcham birligi qo‘yilmaydi. Detaining massasi m=pV, bu yerda p-detal materialining zichligi, Y-detalning hajmi.
Metall kesuvchi stanokda tayyorlangan detaining ish chiz­ masi. metall kesuvchi stanokda ko‘p uchraydigan yo‘nish operatsiyasi bilan to‘liq ishlov berilgan asos (korpus)ning chizmasi beril- gan. Chizma to‘rttatasvirdan iborat: frontal qirqim, A-A qirqim, chiqaril- gan element va B-B kesim. Profil qirqim diametri 12 mm li teshikli va A tekislik bilan kesilgan qismning shaklini aniqlash uchun kerak. Chiqarilgan element I protochka (o‘yiq) shaklini aniqroq bilish imkonini, В kesim esa В tekislik bilan kesil­ gan qismning shaklini va o‘lchamlarini aniqlash imkonini beradi. Detal yuzalarining g‘adir-budurligi tasvirlarda shartli belgilar bilan qayd qilingan. Qolgan yuzalaming g‘adir-budurlik belgisi chizmaning o‘ng yuqori burchagiga qavs oldida ko‘rsatilgan. Quyib tayyorlangan detaining ish chizmasi. cho‘yandan quyilgan keyin metall kesuvchi stanokda ishlov berilgan asos chizmasi ko‘rsatilgan. Chizmada to‘rtta tasvir bajarilgan: bosh ko‘rinish (mahalliy qirqimi bilan), ustdan ko‘rinish, profil qirqim, ostdan ko‘rinish (A ko‘rinish). Bundan tashqari detaining kesib olingan qismi shaklini ko‘rsatish uchun kesim (B-B) bajarilgan. Yuzalarning kesishgan joylari yumaloqlangan (bu quyib tayyor­ langan detaining o‘ziga xos belgisi). Faqat metall kesuvchi stanokda ishlov bergan joylar yumaloqlanmaydi. Ishlov berilgan yuzalarning g‘adir-budurliklari tegishli belgilar bilan qayd qilingan.

Yig‘ish chizma - yig‘ma birlik tasviri va boshqa ma’ lumotlami o‘ziga qam- rab olgan, uni yig‘ ish (tayyorlash) va nazorat qilish uchun zaruriy hujjat hiso- blanadi. Yig‘ish chizmalar ishchi hujjatlar komplektiga kiradi va ishlab chiqar- ishgamo‘ljallangan. Yig‘mabirlikning chizmasi byuumning loyihalashni bar- cha bosqichlarida takomillasha boradi. Loyihalash hujjatlarining takomill- asha borish bosqichlarida u umumiy ko‘rinishdagi chizma deyiladi, ishchi hujjat- ning bajarilish bosqichlarida esayig‘ma chizma deyiladi. Umumiy ko‘rinishdagi chizma konstruktorlik hujjati kabi GOST 212- 96da belgilangan va GOST 2119-96, GOST 2103-96 bo‘yicha bajariladi. Umumiy ko‘rinishdagi chizma buyum tuzilishi (konstruksyasi)ni aniqlash- ga mo‘ljallangan bo‘lib, uning tarkibiy qismlarining o‘zaro bog‘lanishi va ishlash prinsipi to‘g‘risida ma’lumot beradi. Umumiy ko‘rinishdagi chizma ishchi hujjatlari tayyorlash uchun spetsifikatsiya, detallar chiz­ masi va buyumning yig‘ish chizmasini tayyorlash uchun xizmat qiladi. Yig‘ma chizma yig‘ma birlikning tasviri bo‘lib, u chizma bo‘yicha yig‘ma birlikning tarkibiy qismlarini joylashishi va ular orasidagi muno- sabat to‘g‘risida tushuncha beradi, hamda buyumni yig‘ish va nazorat qilishni ta’minlaydi. Yig‘ma chizmalarga bir nechta yig‘ma birlik va de- tallardan tashkil topgan komplekt mashina yoki stanoklaming chizmalari hamda gidromontaj, pnevmomontaj va elektromontaj chizmalari kiradi. Yig‘ma chizma buyum tarkibiga kiradigan detallaming ish chizmalari yoki eskizlari bo‘yicha bajariladi.
Chizmaning asosiy yozuvi va spetsifikatsiyasi.
Geometrik va proeksion chizmachilikdagidek asosiy yozuv (burchak shtampi) formatning o‘ng pastki burchagida joylashtiriladi. Asosiy yo- zuvning shakli o‘lchamlari vato‘ldirish tartibi GOST -2104-96 da belgilan­ gan. Asosiy yozuv A4 (210x297) formatli formatlarda formatning faqat en- siz tomoniga, boshqa o‘lchamli formatlarda enli yoki ensiz tomonigajoy- lashtriladi. Asosiy yozuv grafalarda quyidagi yozuvlar bo‘ladi.

(1) - buyum yoki uning tarkibiy qismi (detaining nomi);
(2) - texnik hujjat chizmaning belgisi masalan, PC-proeksion chizmachi- lik, MCh-ashinasozlik chizmachiligi vahokazo. Bu belgi chizmaning vari- anti va tartib raqamlari bilan birga yoziladi, masalan, MCh-01-01;
(3)- detal materialining nomi (bu grafa faqat detal chizmalari chizil- ganda to‘ldiriladi).
(4)- chizma literi masalan, “U” (o‘quv chizmasi), “T” (tajriba partiya- si);
(5)- buyumning massasi;
(6) - chizmaga predmet tasvirining masshtabi;
(7)- format tartib raqami (agar chizma bitta formatga bajarilgan bo‘lsa, bu grafa to‘ldirilmaydi); (8)- buyum chizmasining umumiy soni (faqat chizmaning birinchi forma- tidako‘rsatiladi);
(9)- bajarilgan chizmani chiqargan korxona nomi (o‘quv yurtining nomi vatalabalar guruhining shifri);
(10)- chizmaga imzo chqkkanlaming bajargan ishini xarakteri (loyiha- ladi, chizdi, konsultatsiya berdi, qabul qildi va shunga o‘xshash);
(11)- hujjatga imzo chekkanlaming ismi shariflari;
(12)- imzolar;
(13)- hujjatga imzo chekilgan sana; 0 ‘quv chizmalarda boshqa grafalar to‘ldirilmaydi. 0 ‘quv chizmalarda, b da ko‘rsatilgan asosiy yozuvdan foy- dalanishga ruxsat beriladi. Chizma chizilmagah, ya’ni faqat spetsifikatsiya bajarilgan format formatlarda asosiy yozuv 8.20-shakldagidek boiadi. Asosiy yozuvni to‘ ldirishda 2,5—3,5 mm o‘lchamli shriftdan foydalanish tavsiya etiladi. 0 ‘quv yurti va detal nomlaridagi so‘zlar sonigayoki yozuvlami joy- lashishini qulayligiga qarab, 5 yoki 7 mm o‘lchamli shriftdan foydalaniladi. Yig‘ish chizmasining spetsifikatsiyasi (tafsilotli, ro‘yxati) bo‘lishi kerak. Spetsifikatsiyada barcha detallar ro‘yxati ulaming qisqa tavsifi bilan berila­ di. U alohida A4 formatdayuqoridan pastgatomon to‘ldiriladi. Agar yig‘ish chizmasi A4 formatda bajarilgan bo‘ Isa spetsifikatsiya chizma bilan bir for- matda chizishga ruxsat beriladi, bundan tashqari o‘quv chizmalarga ham spetsifikatsiyani chizma bilan bir qog‘ozda bajarishga ruxsat etiladi.