|
1.3 Umumiy o`rta ta‟lim maktablarida tasviriy san‟at fanining o`rni va
maqsadi
XVII-XIX asrlarda umumiy o’rta ta’lim maktablarida tasviriy san’atni o’qitish
metodlarini takomillashtirishda chet el pedagoglaridan Jon Lokk, Jan Jak Russo,
Iogani Genrix Pestalotstsi, Peter SHmidt, A.Sapojnikov, G.Gippius, N.Kramskoylar
katta qissa qo’shgan bo’lsalar, XX asrda rus pedagog-olimlaridan Ye.S.Kondaxchan,
G.V.Labunskaya, N.N.Rostovtsev, V.S.Kuzin, Ye.E.Rojkovalar O’zbekistonda darslik
metodikasini oyoqqa turg’azishda rassom-pedagoglardan M.Nabiev, B.Oripov,
Q.Qosimov, B. Azimovalarning xizmatlari katta bo’ldi.
2.1
CHet ellarda tasviriy san’atni o’qitilishi uslubiyotining tarixiy - taraqqiyoti.
Tayanch so‟z va iboralar:
Tasviriy san’at, Mirs, Yunon, Qadimgi Rim, tasviriy
san’at o’qitish metodikasi, Uyg’onish davri, CH.CHennini, Alьberti, Leonarlo da
Vinchi, A.Dyurer, G’arbiy Yevropa, ROssiya, I.D.Preysler, A.G.Sapojnikov,
G.A.Gipius,
P.P.CHistyakov, D.N.Kardovskiylarning pedagogik qarashlari.
Ma’lumki, rasm chizish jahon xalqlarining barchasida juda qadimdan shakllanib,
u san’at va madaniyatning eng mukammal va doimiy mashg’uloti bo’lib keladi.
SHuningdek, rasm chizish butun bashariyat xalqlarining doimiy aloqa vositasi,
insoniyatning shakllanishi va ma’naviy o’sishining ham bosh omili bo’lib kelgan.
SHu boisdan xam juda qadimdan bu mashg’ulotni rivojlantirish va
takomillashtirish barcha xalqlarda sistemali amalga oshirib kelingan. Bizgacha yetib
kelgan eng qadimgi qoyatosh rasmlari odamlar rasm chizish bilan ibtidoiy jamoa
davrining
paleolit
yoki qadimgi tosh asridanoq shug’ullana boshlaganligidan dalolat
beradi. Bunday rasmlar Frantsiya, Ispaniya, Old Osiyo, O’rta Osiyodan ko’plab
topilgan, ularga 5-10 ming yillarcha bo’lgan.
Ma’lumki, eramizdan avvalgi 3-minginchi yillarda odamlar mis, qalay,
qo’rg’oshin va ruxni eritib, undan bronza olishgan. Bronzadan yasalgan narsalar juda
chiroyli qilib bezatilgan. Bu davrda ishlangan buyumlardagi rasmlar odamlar rasm
chizish bilan jiddiy shug’ullanliklarini ko’rsatib beradi.
Tarix shohidki, kishilar jamiyati taraqkiyoti SHarq mamlakatlarida, jumladan
Misrda ancha tez va oldinrok boshlangan.
Qadimgi Misrda grafika va rasmkashlik san’atning bir turi sifatida shakllanib,
juda erta taraqqiyot yo’liga chiqib oldi. Qadimgi Misrda rasm chizish va grafik ishlar
bilan shug’ullanish ancha erta san’at kasbi sifatida o’rganiladi va o’rgatila boshlanadi.
17
Qadimgi Misrda tasviriy san’at, adabiyot va me’morchilik g’oyat kuchli
motivlarda taraqqiy etdi. Bu yerda rasm chizishni, grafik ishlarni bajarishni va bino
qurishni avvallari xususiy kasb sifatida o’z bolalariga, qarindosh-urug’lariga o’rgatar
edilar. Keyinchalik kichik-kichik maktablar tashkil etila boshlandi.
Haqiqiy rasmkashlik maktablari eng avval Misrda, so’ngra Hindistonda va
Xitoyda tashkil etildi.
Bu maktablarda asosan: yer o’lchash, yo’l, kanal va binolar rejasini tuzish,
chizmalar chizish, buyumlarga badiiy bezaklar ishlash o’rgatilar edi.
Qadimgi Misrda belgi-yozuvlar (ierogliflar)ni yaratilishi tasviriy san’atni, ya’ni
rasm chizishni yanada tez rivojlanishiga imkon beradi (eramizdan avvalgi IV-III ming
yillik) chunki, bu belgi-yozuvlarda har bir xarf bir buyumni aytmoqchi yoki uni
nomini yozmoqchi bo’lsa, uning har biriga bir donadan rasm ishlanishi kerak edi.
SHunga ko’ra Qadimgi Misr maktablarida rasm chizish har bir kishini doimiy
mashg’uloti bo’lib qolgan. Maktablarda ham eng ko’p mashg’ulot rasm chizish
bo’lardi.
Qadimgi Yunonistonda rasm maktablari juda erta tashkil topdi. Yunon
maktablarida asosiy e’tibor tabiatni chiroyli qilib tasvirlashga qaratilar edi. Rasm
chizishda simmetriya, matematik hisobot, nisbatlar nazariyasi asosiy e’tiborda
bo’lardi.
Eramizgacha bo’lgan Yunonistonda SIKION, EFESS, FIVAN kabi rasm
maktablari shuhrat qozongan, bo’lib, ularni har biri o’ziga xos yo’nalishda va
uslublarda faoliyat ko’rsatar edi. Ulardan ayrimlari naturalizm metodida ishlasa,
boshqalari badiiylik, ya’ni rasmni iloji boricha chiroyli qilib ishlash metodida faoliyat
ko’rsatar edi. Bu maktablarda Pamfil, Melantiy, Pavziy, Appelass kabi mashhur
rassomlar yetishib chiqdilar. Keyinchalik bu rassomlar ham o’z maktablarini tashkil
etdilar. Qadimgi Yunon tasviriy san’at maktablarida o’qish ancha qiyin edi. CHunki,
bu maktabda o’qish uchun yuqori darajadagi iste’dod bo’lish bilan birga, ancha
miqdorda pul ham to’lanar edi. Pamfil tomonidan ochilgan Sikion maktabiga kirib
o’qish uchun juda katta va kuchli iste’dod bilan birga 26 kg 196 gramm oltin to’lanar
edi. Bu yerda o’qish 12 yil davom etar edi.
Qadimgi Yunonlarning Buyuk allomasi bo’lmish Arastu, - «Rasm fani bo’yicha
umumta’lim fanlarini 1-etapida turadi va barcha fanlarni o’rganishda asosiy vosita
bo’ladi» - deb ko’rsatgan edi.
1
Qadimgi Rimda tasviriy san’atga e’tibor juda yuksak darajaga ko’tariladi.
Qadimgi Rimda rasm chizish bilan barcha oristakratiya oilalari muntazam shug’ullanar
edilar. Yuqori tabaqa kishilarining ham asosiy mashg’uloti rasm chizish bo’lib qoladi.
CHunki, rasm chizishni bilmaydigan shaxs va oila madaniyatsiz, o’quvsiz, e’tiqodsiz
1
Qaralsin. N.Rostovtsev. O’rta maktabda tasviriy san’atini o’qitish metodikasi Mos. 1980 y. «Metodika tarixi».
18
hisoblanib, ularni kamsitilar edi. Hatto rasm chizishni bilmaydigan, uni o’rgana
olmaydigan shaxslar «qandaydir psixologik kamchilikka ega» - degan meditsina
xulosasi ham berilar edi.
SHu boisdan Sezar zamonida rasm chizishni bilmaydigan shaxslarni yetuk
darajada «rivojlanmagan», degan xulosa bilan mas’uliyatli davlat ishlariga olinmas
edi. Hatto yuqori tabaqa oilalari uchun rasm chizish bilmaydigan shaxslarni kelinlikka
yoki kuyovlikka olinmaydigan ham bo’linadi. SHu boisdan barcha aristokratiya
oilalari va ularni ug’il-qizlari eng avvalo rasm chizishga o’rgatilar edi. TSezarni o’zi
ham yetuk rangtasvirchi rassom, Aktavin Avgust esa me’mor-rassom bo’lganligi xam
bejiz emas edi. Haqiqatdan ham rasm chizishni bilmaydigan odam shakllarni, ranglarni
ajratish, nisbatlarni to’la farqlay olmaydigan bo’ladilar. SHu boisdan Rim zadagonlari
va davlat arboblari rasm chizish bilan jiddiy shug’ullanar edilar. Umuman eramizdan
avvalgi II-I asrlarda Yunoniston va Rimda tasviriy san’atga e’tibor g’oyat yuksak
bo’lgan. SHu boisdan ham qadimgi dunyo tarixida, - «Avgust Rimni toshda olib,
marmarda topshirdi», - degan ibora ham haqiqatdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
