Термиз давлат университетиПедагогика факультети “Мусиқий таълим” кафедраси ўқитувчиси 1970 йил 13 сентябрда туғилган миллати ўзбек Мелиқулов Баҳодир Ибрагимовичга

Тўхтасин Жалилов. 
Ўзбек мусиқий санъатининг йирик намояндаси 
машҳур бастакор, Тўхтасин Жалилов Андижон шаҳрида таваллуд топди. У 
оддий оиладан бўлиб, ёшлиги кўп ҳаёт қийинчиликларига дуч келди ва 
тирикчилик йўлида турли хонадонларда ҳалфа бўлиб хизмат қилди. Ан-
дижонда машҳур Саидхон тўра хонадонида бўладиган суҳбатлар ва 

---

47 
санъаткорлар иштироки ёш Тўхтасинда мусиқага ихлос уйғотади ва шу 
йўлни танлайди. «Толзор» чойхонасида водийлик хонанда ва созандалар 
иштирокидаги йиғинларда доим қатнашар, Ашурали ҳофиз, Деҳқонбой, 
Ҳайит Охун танбурчиларни ва водийнинг турли жойларидан келган 
санъаткорлар ашулаларини тингларди. Ёш Тўхтасин қўқонлик Юсуфжон 
чангчини назарига тушади ва ундан мусиқа созларини парда тузилишларини 
ўргана бошлайди. Ғижжак, дутор, танбур созларини қунт билан ўрганади. 
1919 йилда Андижон шаҳрида Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий томонидан тузилган 
ташвиқот ансамблига таклиф қилинади ва Орифжон дуторчи, Ёқубжон 
чангчи, Зокир эшон доирачи, Беркинбой Файзиевлар билан ижрочилик 
малакасини ошириб боради. Орифжон дуторчи (гармон), Рустам Мехтар 
сингари таниқли созандалардан сабоқ олади. Тўхтасин Жалилов ижоди 
давомида жуда кўп ансамблларда меҳнат қилди ва машҳурлик даражасига 
кўтарилди. 1926 йилда тузилган ўзбек давлат этнографик ансамблида 
созанда, 1929 йилда Андижон театрида мусиқа раҳбари бўлиб ишлади. 1935 
йилда Лондонда бўлиб ўтган фестивалда қатнашиб, уста Олим Комилов, 
Абдуқодир Исмоилов, Тамарахонимлар билан катта муваффақиятга эришади. 
1937 йилда Москвада ўтказилган биринчи ўзбек санъат ва адабиёт 
декадасида қатнашиш учун ўзбек давлат филармонияси қошида ашула ва 
рақс ансамбли ташкил этилади ва Тўхтасин Жалилов бунга бадиий раҳбар 
этиб тайинланади. Декададан сўнг ансамбл билан собиқ иттифоқнинг жуда 
кўп шаҳарларида, гастрол сафарларида бўлади. Бу ансамбл ўз даврида юзга 
яқин хонанда, созанда, раққосаларни ўз ичига олган эди. 1940 йилда ўзбек 
мусиқали драма ва комедия театри ташкил қилиниб, Тўхтасин Жалилов 
бадиий раҳбар этиб тайинланади. Сўнгра бу театрга Муқимий номи 
берилади. Тўхтасин Жалилов бутун ижоди давомида қ0 дан ортиқ мусиқали 
драма ва 200 дан ортиқ куй ва қўшиқлар яратди. Унинг барча яратган қўшиқ, 
куй, арияларида халқоналик акс этган бўлиб, халқ ашулалари ва куйларидан 
моҳирона фойдаланганлиги, халқ ижро йўлларини яхши билганлигидан 
далолат беради. У яратган «Тоҳир ва Зухра», «Гулсара», «Ҳалима», 

---

48 
«Нурхон», «Алпомиш», «Муқимий», «Равшан ваЗулхумор», «Лайли ва 
Мажнун», «Гул ва Наврўз» сингари мусиқали драмалари ўзбек театр 
санъатининг ривожида муҳим аҳамиятга эгадир. «Кокилинг», «Довруғ», 
«Сигнал», «Гулистоним менинг», сингари юзлаб қўшиқ ва куйлари 
хонандалар ва созандалар томонидан севиб куйланади ва ижро этилади. 
Устоз кўплаб шогирдлар етиштирди. Мамадазиз Ниёзов, Ғанижон Тошматов, 
Комилжон Жабборов, Мирзажон Тиллаев, Ғуломжон Ҳожиқулов сингари 
машҳур бастакор ва созандалар шулар жумласидандир. Машҳур санъаткор 
Ҳалима Носирова «Тўхтасин Жалилов - барча санъаткорларнинг, созанда ва 
хонандаларнинг, бастакор дирижёрларнинг отахони, меҳрибони маслаҳат-
чиси эди» - деб эслайди.
 
Устознинг фарзандлари Холхўжа Тўхтасинов, Холида Жалилова, 
Салоҳиддин Тўхтасинов, Деҳқон Жалиловлар ота изидан боришиб, ўзбек 
санъатига муносиб ҳисса қўшдилар. 
Устоз Тўхтасин Жалиловнинг меҳнатлари муносиб тақдирланган бўлиб 
«Ўзбекистон халқ артисти» фахрий унвонига, ҳукуматнинг бир қанча 
мукофотларига, Президентимиз Ислом Каримовнинг фармони билан «Буюк 
хизматлари учун» орденига сазовор бўлди. 
Унинг номига Андижон санъат билим юрти, кўчалар қўйилган бўлиб, 
устоз ҳаётининг давомийлигидан дарак беради ва халқ хотирасида сақланади.