1 Мавзу: «Бозор инфратузилмаси иктисодиёти» фанининг предмети ва вазифалари

O‘tgan yilga nisbatan foizda

№	Mintaqalar nomi	Xizmat hajmining o‘sishi
		2007 god		2008 god		2009 god		2010 god		2011 yil
		Reja	Amalda	reja	Amal da	reja	Amalda	reja	Amal da	reja	Amal da
	O‘z.Res.	114,3	117,6	116,9	119,7	119,3	118,6	121,8	124,2	113,9	104,1
	SHu jumladan:
1.	Qoraq. Res.	114	125,3	114	120,5	115,5	123,4	116	117	118,0	118,6
2.	Andijon viloyati	107	130,4	108,8	123,6	110,2	123,5	111,1	130	115,0	120,5
3.	Buxoro viloyati	114,3	115,9	115,5	125,9	125,8	126,4	136	120	118,0	123,2
4.	Jizzax viloyati	107,3	118,9	108	120,2	109,1	109,1	109,3	133,3	119,0	118,9
5.	Qashqadaryo viloyati	112,4	114,3	114,9	132,6	117,3	117,6	120	132,4	124,0	124,1
6.	Navoiy viloyati	118,2	119,4	121	123,6	124	135,4	125,4	140,1	122,0	122,3
7.	Namangan viloyati	112,1	127,6	115	129,2	120	126,7	133	133,7	118,0	124,2
8.	Samarqand viloyati	114	125,9	116	124,6	118	118,4	120	119	119,0	120,9
9.	Surxondaryo viloyati	120,5	146,8	141	115	143	114,6	145	121,4	118,0	118,0
10.	Sirdaryo viloyati	110,2	106,9	110,5	125	110,8	115	113	122	119,5	126,1
11.	Toshkent viloyati	124,5	111,8	124,8	131	125,5	126	125,9	136,4	118,0	118,1
12.	Farg‘ona viloyati	112,8	112,2	114,2	115,3	115,9	125,2	117,4	123,1	119,0	124,4
13.	Xorazm viloyati	118	122,6	119	121,7	119,5	120,2	122	118	121,0	114,2
14.	Toshkent shahri	105	113,4	105,7	110,1	106,5	110,6	107	116	118,0	111,1

Viloyatlar o‘rtasidagi shaharlararo marshrutlar soni 2011 yilning 1 yanvar holatiga ko‘ra, 250 tani tashkil etdi. Qishloq joylardagi transport xizmatlarining ulushi 44,1 foizga yetdi. 4.2.2- jadvalga e’tibor bersak 2011 yilda transport xizmatlarini ko‘rsatishda ijobiy natijaga erishilmagan. 2011 yil rejasiga ko‘ra, 113,9 foizga o‘sish rejalashtirilgan bo‘lsa, amalda ushbu ko‘rsatkich 104,1 foizni tashkil etgan. Qishloq joylarda esa passajirlarni tashish bo‘yicha avtotransport xizmatlarining ulushi atigi 35,9 foizni tashkil etdi.

Muayyan transport tuzilmalari o‘rtasida hamda har bir transport turi doirasida yo‘lovchi tashuvchilar o‘rtasidagi raqobat kurashi yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishning takomillashuv jarayoniga kuchli turtki berdi. Servis sifati va darajasining oshishi harakatlanadigan tarkibning hozirgi texnik jihozlanishida, yo‘lovchilarga qulay va shinam shart-sharoitlar yaratilishida, transport vositalari bortida yo‘lovchilarning dam olishi tashkil etilishida, yo‘lovchilarni ovqatlantirish sifatining oshishida, transport kompaniyalarining doimiy mijozlari uchun rag‘batlantirish dasturlari ishlab chiqilishida namoyon bo‘lmoqda. Yo‘lovchi tashuvchilar transportda bolalar va nogironlarga, shuningdek, boshqa toifa yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha maxsus tadbirlarni amalga oshirmoqdaki, bu yo‘lovchilarning ehtiyojlarini to‘laqonli qondirish uchun imkoniyat yaratmoqda.

Turli transport tizimlari o‘rtasida yaqin hamkorlik transport xizmatlari ko‘rsatish sohasidagi muhim yo‘nalishlardan biridir. Bu multimodal vokzallar tashkil etish, qatnov jadvallarini muvofiqlashtirish, transport xizmatlarini uyg‘unlashtirish va yo‘lovchilarga kompleks xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi. SHu munosabat bilan mamlakatimizda yo‘l infratuzilmasi va servis ob’ektlari xizmatiga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Yo‘lovchilarning xavfsizligini ta’minlash transport xizmatlari ko‘rsatishning eng muhim masalasi bo‘lib, u harakatlanadigan tarkibdan foydalanish qoidalariga rioya qilishni, transport vositalarining harakatini ta’minlovchi turli xizmatlar professional tarzda va uyushqoqlik bilan ishlashini, yo‘lovchilar ham xulq-atvor qoidalariga rioya qilishini, ekologik toza transport turlaridan foydalanishni nazarda tutadi.

Mamlakatimiz milliy iqtisodiyotida turizm tarmog‘ining o‘rni va ahamiyati O‘zbekistonning xalqaro turizm sohasidagi raqobatdagi ustunliklari, xalqaro aloqalarning rivojlanishida mazkur tarmoqning roli hamda iqtisodiy o‘sishga qay darajada imkoniyat yaratishi bilan belgilanadi. O‘zbekiston turistlar e’tiborini o‘ziga tortadigan mamlakat. U sayyohlarga qadimiy va go‘zal shaharlar, xushmanzara joylar, betakror tabiat manzaralari, boy tarix va madaniyatga ega bo‘lgani uchun O‘zbekistonga qiziqish butun dunyoda kuchli.

Yurtimizda zamonaviy xizmat turlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan bir qator chora tadbirlar qabul qilingan bo‘lib, ularga axborotlashtirish va aloqa xizmatlari ham kiradi. Tarmoqda raqamli texnologiyalarga asoslangan yangi loyihalar amalga oshirilmoqda. 2011 yilda aloqa va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasi korxonalari tomonidan 2630 milliard so‘mlik xizmatlar ko‘rsatildi, 2010 yilga nisbatan o‘sish 39,9 foizni tashkil etdi.

Pochta aloqasi bo‘yicha axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bazasida yangi xizmat turlari tadbiq etilmoqda va rivojlanmoqda. SHu maqsadda 625 ta pochta aloqa bo‘limi komp’yuterlashtirildi hamda 1 mingdan ortiq ish o‘rini avtomatlashtirildi. elektron pul o‘tkazmalari xizmatlari kengaytirilmoqda, jumladan, xalqaro darajada ham rivojlantirilmoqda.

4- jadval

2007-2010 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha aloqa va axborotlashtirish xizmatlarini rivojlantirish holati (solishtirma narxlarda)

O‘tgan yilga nisbatan foizda

№	Mintaqalar nomi	Xizmat hajmining o‘sishi
		2007 god		2008 god		2009 god		2010 god		2011 yil
		re ja	amalda	re ja	amalda	re ja	amalda	re ja	amalda	reja	amal da
	O‘z.Res.	120,7	151,5	125,2	140,1	130	121,6	130	101,9	107,8	139,9
	Shu jumladan:
1	Qor. Res.	114,1	155,2	116,5	134,4	123	121,5	126,4	116	105,2	122,6
2	Andijon viloyati	117	133,2	120	121,6	127,5	113,6	128,9	109	103,7	126,8
3.	Buxoro viloyati	131,5	154	132	134,3	137	125,1	140	102	107,1	131,7
4	Jizzax viloyati	114,1	236,7	116	131	125	113,6	128	102	117,8	135,4
5	Qashqadaryo viloyati	117	160,4	120	152,1	130	108,4	130	117	108,0	141,4
6	Navoiy viloyati	123	133,2	124	133,5	130	150,3	131	116	113,3	127,3
7	Namangan viloyati	125	177,2	128	146	130	118,9	132	109	110,0	127,1
8	Samarqand viloyati	118	174,8	127,6	153,7	130	103,9	131	113	104,9	133,4
9	Surxondaryo viloyati	121	165,1	125	142,9	128	183	130	117	112,8	136,3
10	Sirdaryo viloyati	117,8	176,3	120	124,9	125	143	128	112	107,0	136,6
11	Toshkent viloyati	126	157,3	130	141,4	132	145	133	108	109,0	124,6
12	Farg‘ona viloyati	131,5	167,2	133	138,9	135,5	130	136	116	102,4	122,5
13	Xorazm viloyati	122	150,2	126,2	130,1	132	119,3	135	114	105,2	134,9
14	Toshkent shahri	120	145,8	125	141,3	129,7	118,8	128,5	96	108,0	154,6

Telekommunikatsiya tizimida magistral va hududiy telekommunikatsiya tizimlarining ishonchli va barqaror faoliyatini ta’minlash, iste’molchilar talabi asosida tizimlarni optimallashtirish, tizimli boshqarishda xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash va kelgusida takomillashtirish bo‘yicha ishlar amalga oshirildi.

Elektron hujjat ayriboshlash tizimi kengaytirilmoqda. Tizimda elektron raqamli imzolarning klyuchlarini registratsiya qilish bo‘yicha 9 ta markaz ro‘yhatga olindi va ularning soni 149 mingtani tashkil etdi. Tasdiqlangan interaktiv davlat xizmatlari bazasi asosida on-layn tartibida 384turdagi xizmatlar amalga oshirilmoqda.

Elektron ta’lim berishni rivojlantirish bo‘yicha 10 mingta o‘quv muassasasi «ZiyoNET» tarmog‘iga ulangan.

Moliya infratuzilmasining o‘sishi, butun mamlakatimz bo‘ylab o‘ziga hos ko‘rinishga ega. Amalga oshirilgan tadbirlar natijasida 2010 yilda aholining pul qo‘yilmalari 1,5 barobaryoki 52 foizga o‘sdi va 4185,0 milliard so‘mni tashkil etdi, banklarning kredit qo‘yilmalari esa, 1,3 barobarko‘paydi. 2010 yil kredit qo‘yilmalarining umumiy hajmi 11539,3 milliard so‘mni tashkil qildi.Iste’mol kreditlari1,1 barobar o‘sdi. Terminal orqali operatsiyalarning hajmi 2,5 barobar ko‘paydi va 5700,1 milliard so‘mga yetdi. 7,9 milliondona plastik kartochkaamaliyotga joriy qilindi.

Kichik biznes sub’ektlariga berilgan kreditlarnig o‘sishi 1,5 barobarni tashkil etdi, rejaga nisbatan esa 12,8 foiz o‘sishga erishildi. Umuman olganda, kichik biznes sub’ektlariga 261,2 milliard so‘m miqdordagi mablag‘ ajratildi.

2010 yil ma’lumotlariga ko‘ra, mamlakatimizda 848 turdagi sug‘urta xizmatlari joriy qilindi. Qishloq joylarda yashovchi aholi va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun sug‘urtalashning zamonaviy turlari joriy qilindi (hosilni sug‘urtalash, qoramol, qishloq xo‘jaligi texnikalarini sug‘urtalash va h.k.). 2010 yil sug‘urta qilish xizmatlari hajmi 171,4 milliard so‘mni tashkil etdi.

2011 yilda esa 3507,5 milliard so‘mlik moliya xizmatlari ko‘rsatilgan bo‘lib, bu borada 118,6 foiz o‘sishga erishildi. Moliya xizmatlarini kengaytirishda asosiy o‘rinni zamonaviy xalqaro standart va texnologiyalardan foydalaniladigan milliy to‘lov tizimi egallamoqda.

2011 yilda tegishli xizmatlarga plastik kartochkalarni tadbiq etish va naqd pulsiz pul aylanmalarini kengaytirishga yo‘naltirilgan kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish bo‘yicha ishlar davom ettirildi. Naqd pulsiz pul aylanmalari uchun 8,5 millionta plastik kartochka faollashtirildi. 2011 yil yakuniga ko‘ra, 115,5 mingta terminal ishga tushirildi va ularning pul aylanmasi 8 trillion so‘mni tashkil etdi.

Qayta moliyalash stavkasi 2011 yil 1 yanvardan boshlab yillik 14 foizdan 12 foiz darajaga tushirildi. Banklarning kredit qo‘yilmalari 20 foizdan ortiq o‘sishiga erishildi va ularning umumiy hajmi 13,8 trillionso‘mni tashkil etdi, jumladan, iste’mol krediti 15 foizga o‘sdi va 0,7 milliard so‘mni tashkil etdi.

Xizmat ko‘rsatish sohasida tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga 280 milliard so‘m mablag‘ ajratildi.

Bitimlarni tuzishda tavakkalchilikni pasaytirish va bozor infratuzulmasini rivojlantirish maqsadida kliring faoliyatining normativ-xuquqiy nazorati bo‘yicha ishlar amalga oshirildi.

Bank mahsulotlari va xizmatlaridan foydalanish muammolarini yechish bo‘yicha mamlakatimizning uzoq tumanlarida qo‘shimcha bank infratuzilmasi tashkil etildi. 2011 yil yakunlariga, ko‘ra minibanklar soning o‘sishi kuzatildi va ular 2 mingdan ortib ketdi. SHuningdek, 1,9 ming dona jamg‘arma kassasi ishga tushirildi.

Maishiy-kommunal xizmatlarning o‘sishi 101,5 foizni tashkil etdi. 2010 yil yakuniga ko‘ra, 4083 ta mahalliy qozon o‘rnatildi, ularning 2730 tasi gaz, 1353 tasi tabiiy gaz va shunga o‘xshash yoqilg‘i turlari bilan ishlaydi.

Qabul qilingan dasturni amalga oshirishda mavjud imkoniyatlardan foydalanish o‘z samarasini berdi, shuningdek, bozor tuzilmasi ham o‘z ta’sirini o‘tkazdi. 2010 yilda 562 ta tikuvchilik atel’esi va ustaxona, shuningdek, qishloq joylarda 417 ta (reja bo‘yicha 366 va 264) tsextashkil etildi; 442 ta oyoq kiyimlarini ta’mirlash ustaxonasi, qishloq joylarda esa 367 ta (reja bo‘yicha 386 va 323) ustaxonatashkil etildi; 257 ta fotosalon, qishloq joylarda esa 182 ta (reja bo‘yicha 211 va 151) tashkil etildi. 2011 yilda esa o‘tgan yilga nisbatan pasayish kuzatilgan va bu ko‘rsatkich 99,9 foizni tashkil etgan.

5- jadval

2007-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha mehmonxona xizmatlarining rivojlanish holati (solishtirma narxlarda)

O‘tgan yilga nisbatan foizda

№	Mintaqalar nomi	Xizmat hajmining o‘sishi
		2007 yil		2008 yil		2009 yil		2010 yil		2011 yil
		reja	amalda	reja	amalda	reja	amalda	reja	amalda	reja	amalda
	O‘zb. Res.	120	133,5	122,5	122,5	125,3	112,3	130	118	114,0	106,5
1	Qoraq. Res.	109,5	210,4	111	113,7	114,8	113,7	120	103	104,5	106,8
2	Andijon viloyati	116,2	119,9	119,5	123,6	122	126,8	125	120	116,0	105,0
3	Buxoro viloyati	119,2	142,8	120,1	125,3	124,2	102,7	130	106	106,5	112,6
4	Jizzax viloyati	118,2	154,2	118,5	132,7	120,5	126,7	122	122,1	108,0	122,0
5	Qashqadaryo viloyati	118	121,2	119,8	120,5	124	100,6	130	120	110,0	112,0
6	Navoiy viloyati	122	138,4	123,5	121,2	124	125,4	125	116	117,0	115,9
7	Namangan viloyati	115,5	149,5	118,5	220	122,2	165,7	125	130	116,0	126,0
8	Samarqand viloyati	117,5	133,6	123,6	144	127	127,1	134	100	114,0	120,4
9	Surxondaryo viloyati	116,5	113,5	117,5	104,8	118	110,8	122,5	130	113,0	121,6
10	Sirdaryo viloyati	111	104,9	120	124,1	128	128,3	135	65	112,0	109,6
11	Toshkent viloyati	120	128,5	122	161,9	123,5	148,8	125	110	113,0	125,4
12	Farg‘ona viloyati	118,5	137,9	120	116,2	122	146,6	126	114	116,0	112,5
13	Xorazm viloyati	116	127,4	120,2	168	121,5	100	130	106	111,4	115,4
14	Toshkent shahri	122	143,2	124,5	143,2	127,8	110	132,1	122	115,0	100,9

Albatta, mamlakatimiz hududlarida xizmat ko‘rsatish bir xil ko‘rinishga ega emas. Qishloq joylardagi aholiga xizmat ko‘rsatishning rivojlanishi orqada qolmoqda. Agarda 2010 yilda umumiy xizmat ko‘rsatish xajmida qishloq joylardagi xizmat ko‘rsatishning ulushi 24 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2011 yil yakunlariga ko‘ra, ushbu ko‘rsatkich sezilarli darajada pasaydi va 23,7 foizni tashkil etdi.

Ayrim mintaqalarda bank xizmatlarining taklifi talabga nisbatan pastligi kuzatilmoqda, jumladan, filiallar tizimini tashkil etish va ularda xizmat ko‘rsatish kechiktirilmoqda. Bundan tashqari, mintaqalarda bank xizmatlarini joriy qilishda ayrim hollarda kredit tashkilotlarini qo‘shimcha kapitalizatsiya qilish talab etilmoqda.

6- jadval

2007-2011 yillarda O‘zbekiston Respublikasi mintaqalari bo‘yicha maishiy-kommunal xizmatlarini rivojlanish holati (solishtirma narxlarda)

O‘tgan yilga nisbatan foizda

№	Mintaqalar nomi	Xizmat hajmining o‘sishi
		2007 yil		2008 yil		2009 yil		2010 yil		2011 yil
		reja	Amal da	reja	Amal da	reja	Amal da	reja	Amal da	reja	Amalda
	O‘zb. Res.	115,8	111,1	118,7	110,4	122	103,1	125	103	100,5	99,9
	Shu jumladan:
1.	Qor.Res.	117	112,5	118	108,1	122,1	108,7	123,4	111	102,3	103,8
2.	Andijon viloyati	114	119,6	117,5	111,2	123,8	106,5	125,9	100	100,0	94,9
3.	Buxoro viloyati	112,7	116	114,5	108,2	116,9	101,9	119,2	104	100,0	102,1
4.	Jizzax viloyati	118,6	109,1	119	102,4	119,2	100,1	119,5	106	106,0	104,0
5.	Qashqadaryo viloyati	120,5	110,2	123,1	96,9	125	95,2	125,5	101	100,0	100,0
6.	Navoiy viloyati	120	123,3	124,1	122,3	127,2	105,8	131,4	102,5	100,6	105,0
7.	Namangan viloyati	117	100,9	119,1	97,2	127,2	111	136,5	104,5	100,6	99,3
8.	Samarqand viloyati	109	112,2	110,6	102,6	112	103	113	107	100,0	100,4
9.	Surxondaryo viloyati	128	116,3	130,1	103,6	134	102,8	135	100	100,0	109,1
10.	Sirdaryo viloyati	120,7	147,9	120,8	108,2	123	115,2	123,5	104	100,0	110,9
11.	Toshkent viloyati	117	108,5	118	121,2	120	109	120,2	102,8	100,0	96,6
12.	Farg‘ona viloyati	127	112,7	128,5	124,2	130	101,9	132,5	109	102,0	94,3
13.	Xorazm viloyati	111	102,9	117	114,7	118	106,7	122	110	100,0	100,5
14.	Toshkent shahri	102	102,6	105	107	106,5	95,1	108,5	97	100,0	98,3

Natijada qishloq aholisiga moliya xizmatlarini ko‘rsatishning ulushi 14,6 foizdan yuqoriga ko‘tarilmayapti. Ayrim aholi va tadbirkorlar guruhlarining bank mahsulotlari va xizmatlariga ega bo‘lishi, shuningdek, bank kreditlarini jalb qilishi sezilarli darajada cheklangan. Asosan, bular uzoq mintaqalardagi qishloq aholisi, kichik biznes va kam ta’minlangan aholi qatlamlaridir.

Umumiy ovqatlanish va savdo xizmatlari qishloq joylarda 2702,2 milliard so‘mni yoki tegishli xizmatlarning umumiy hajmiga nisbatan 31,4 foizni tashkil etmoqda.

Qishloq joylarda yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha avtotransport xizmatlarining ulushi atigi 35,9 foizni tashkil etdi. Qishloq joylarda mehmonxona xizmatlari ko‘rsatkichi pastligi kuzatilmoqda va 2,5 foizni tashkil etmoqda. Bu esa qishloq joylarda turistik va ekskursion xizmatlarning rivojlanishi pastligini ko‘rsatmoqda.

Bunday sharoitda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyat hokimliklari, Toshkent shahar hokimligi, tegishli vazirliklar tomonidan quyidagi qo‘shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:

• 
  qishloq joylarda xizmat ko‘rsatish sohasini kengaytirish imkoniyatlaridan foydalangan holda, barcha mavjud resurslarni jalb qilish;
  
• 
  yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha aholi punktlarida marshrutlar ta’minotini oshirish, shuningdek, uzoq qishloq aholi punktlari va qattiq qoplamali yo‘llarni qamrab olgan holda marshrutlar tizimini kengaytirish;
  
• 
  kommunal sohada qo‘shimcha kichik korxonalar tarmog‘ini tashkil etish, aholini issiq va sovuq suv bilan ta’minlashni va issiqlik ta’minotini modernizatsiyalash va ta’mirlash bo‘yicha bajariladigan ishlarni tezlashtirish.
  

Tayanch iboralar:

Ijtimoiy turmush, aholi mehnat faolligi, mehnat resurslari, maqsadli normativlar, iqtisodiy normativlar tizimi, demografik omil, ijtimoy omil, ijtimoiy siyosat, ijtimoiy soha, ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy xizmat, turmush sifati, iste’mol, jamg‘arma, milliy daromad, byudjet, xo‘jalik hisobi.

Nazorat savollari:

1. Ijtimoiy infratuzilmaning mohiyati nimadan iborat?

2. Ijtimoiy infratuzilma tarkibiga qaysi sohalar kiradi?

3. Ijtimoiy infratuzilmani boshqarish mexanizmi qanday?

4. Mamlakatimizda ijtimoiy infratuzilma sohalarini rivojlantirish borasida qanday islohotlar amalga oshirilmoqda?