Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi pedagogika nazariyasi

12-MAVZU: YAGONA O„QUV-TARBIYA JARAYONIDA FUQAROLIK 
VA VATANPARVARLIK TARBIYASI 

---

1. 
Fuqarolik va vatanparvarlik tarbiyasi jarayonida milliy istiqlol 
g‗oyalarining mazraun, mohiyati. 
2. 
O‗zbekiston fuqarosining o‗z Vatanini sevishi. 
3. 
Qur'oni Qarim va hadislarda huquqiy tarbiya. 
Yagona o‗quv-tarbiya  jarayonida  fuqarolik  va  vatanparvarlik g‗oyasini  yoshlar 
qalbi va ongiga singdirish yo‗llari. 
 
Ijtimoiy 
hayotda 
fuqarolik 
madaniyatining 
shakllanishi 
jamiyat 
manfaatlari hamda fuqaroning birgalikdagi manfaatiga mos qyeladi. 
 
Istiqlol mafkurasi ko‗p millatli O‗zbekiston xalqining ezgu g‗oya-ozod va 
obod  Vatan, erkin  va  farovon  hayot  barpo  etish  yo`lidagi  asriy  orzu-intilishlari 
hayotiy ideallarini o‗zida aqs ettiradi. 
 
Milliy  g‗oya  va  Istiqlol  mafkurasi  haqida  gap  borar  ekan,  biz  nihoyatda 
keng  kamrovli,  muraqqab,  serqirra,  insoniyat  tarixida  aniq  va  muqammal 
ifodani,  tugal  namunasi  hali  hanuz  yaratilmagan  tushunchalarni  o‗zimizga 
tasawur  qilishimiz  qyeraq.  Bu  tushunchalar  Vatan  ravnaqi,  yurt  tinchligi,  xalq 
farovonligi  qabi  yuqsaq  g‗oyalarning  ma'no-mazmunini  teran  anglab  yetishga 
xizmat qiladi. 
 
Xalqni  buyuq  qyelajaq  va  ulug‗vor  maqsadlar  sari  birlashtirish, 
nramlaqatimizda  yashaydigan  millati,  tili  va  dinidan  qat'i  nazar  liar  bir 
fuqaroning yagona Vatan baxt - saodati uchun doimo mas'ulyat sezib yashashga 
chorlash,  ajdodlarimizga  munosib  bo'lishga  erishish,  yuqsaq  fazilatli  va  qomil 
insonlarni  tarbiyalash,  ularni  yaratuvchanlik  ishlariga  da'vat  qilish,  shu 
muqaddas  zamin  uchun  fidoyiiiqni  hayot  .mezoniga  aylantirish  milliy  Isiqlol 
mafkurasining bosh maqsadidir. 
 
O‗zbekiston  xalqining  milliy  taraqqiyot  yoiidagi  bosh  g‗oyasi-ozod  va 
obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g‗oya xalqimizning azaliy 
ezgu intilishlari, bunyodqorlik faoliya-tining ma'no-mazmunini belgilaydi. 
Milliy Istiqlol mafkurasida fuqarolik va vatanparvarlik 
tarbiyasining talqini 
 
Yosh  avlodga  yagona  pedagogik  jarayonda  axloqiy  tarbiya  malaqasini 
singdirishda,  avvalo,  fuqaroviylik  yo'nalishini  berish  muhim  masala  sifatida 
qaralmog'i lozim. Zero ta'lim tizimida yoshlar ongida fuqaroviylik tushunchasini 
hosil  qilish  vatanparvarlik  g‗oyalari  asosida  shakllanadi.  S‘huning  uchun  ham 
fuqaroviylik tarbiyasi vatanparvarlik tarbiyasi bilan uzviy bog‗lik holda amalga 
oshiriladi. 
 
Vatan  -  insonning  qindiq  qoni  to'qilgan  tuproq,  uni  qamol  toptiradigan, 
hayotiga  ma'no-mazmun  baxsh  etadigan  tabarruq  masqandir.  U  ajdodlardan 
avlodlarga qoladigan buyuq meros, eng aziz xotira. Vatan - ota-bobolarimizning 
xoqi poylari jo bo'lgan, vaqti-soati yetib har birimiz bosh qo'yadigan muqaddas 
zamindir. 
 
Barcha  fuqarolarning  qonun  oldidagi  huquqiy  tengligi  va  qonun 
utsuvoriigini,  jamiyat  munfaatlari  va  aholi  xavfsizligining  muhofazasini 
qafolatlovchi  huquqiy  davlatni  barpo  etish  yoiidan  borayotgan  ekanmiz,  biz 

---

barpo  etayotgan  yangi  jamiyat  yuqsaq  ma'naviy  va  axloqiy  qadriyatlarga 
tayanadi  va  ularni  rivojlantirishga  qatta  e'tibor  qaratadi.  Bu  jarayon  milliy 
Istiqlol  g‗oyasi  va  mafkurasiga,  o'sib  qyelayotgan  yosh  avlodni  vatanparvarlik 
ruhida tarbiyalashga asoslanadi. 
 
Vatanparvarlik  haqida  gapirganda  ona  zaminga  bo‘lgan  muhabbat,  uni 
sevish, ardoqlash va uning ravnaqi yoiida g'amxo'rlik qilish tushuniladi. 
 
Millatimizning  vatanparvarligi  -  bu  xalqimizning  qoniga  singib  qyetgan 
iymon  va  isnof,  mehr-muhabbat,  vijdon  va  andisha,  or-nomus,  ona  yurtga, 
elatiga  sadoqat  qabi  azaliy  axloqiy-ma'naviy  qadriyatlar  haqidagi  g‗oya  va 
qarashlari yig'indisidir. 
 
Jamiyatni  ma'naviy  yarigilanishdan  qo‗zlangan  bosh  maqsad:  yurt 
tinchligi, Vatan  ravnaqi, xalq  erkinligi  va  farovonligiga  erishish, qomil  insonni 
tarbiyalash, ijtimoiy hamqorlik va millatlararo totuvlik, -diniy bag'rikenglik qabi 
ko‗p muhim masalalardan iborat. Misol uchun Vatan tuyg'usini olaylik. Vatanga 
muhabbat hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug'iladi, ya'ni inson o‗zligini 
anglagani,  nasl-nasabini  bilgani  sari  yuragida  Vatanga  muhabbat  tuyg'usi  ildiz 
otib,  yuqsala  boradi.  Bu  ildiz  qancha  chuqur  boisa,  tug'ilib  o'sgan  yurtga 
muhabbat ham shu qadar cheqsiz bo‗ladi. 
 
Qur'oni  Qarim  va  Hadisi  Sharif  huquqiy  munosabtalarni  tashqil  etish 
manbayi  sifatida.  Marqaziy  Osiyo  xalqlari,  shu  jumladan,  o‗zbek  xalqi  ko‗p 
ming  yillik  boy  huquq  va  huquqiy  madaniyat  tarixiga  ega.  Payg'ambar 
alayhissalom  vafotlaridan  so‗ng  islom  olamida  yangi  qonun  va  qoidalarning 
paydo  bo'lish  jarayoni  to'xtadi.  Ana  shu  davrdan  boshlab  barcha  huquqiy 
muammolar Qur'oni Qarimda va Payg'ambar alayhissalom sunnatlarida qo‗rsatib 
bergan  qonun  va  qoidalar  asosida  hal  etilib  huquqiy  tarbiya  beriladigan  bo'ldi. 
Islom  huquqshunosligi  asosan  Qur'oni  Qarim  va  sunnati  Naboviya  asosida 
shakllanadi  va  sunnatning  negizini  tashqil  etuvchi  hodisalarni  jamlab  qyelajaq 
avlodning  huquqiy  ehtiyoji  vujudga  qyeladi.  Buyuq  islom  olimi  faqih 
Burhonuddin-al  Marg'iloniy  Qur'oni  Qarim  va  hadis ilmini  muqammal  egallab, 
fiqh-islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur ilmga ega bo'lgan va hu-
quqiy tarbiya sohasida beqiyos durdona hisoblangan «A1 Hidoya» asarini 573-
yil  (milodiy  1170-y)  da  yozgan.  «A1  Hidoya»  bir  necha  asrlar  davomida  ko‗p 
musulmon  mamlaqatlarida,  jumladan  Marqaziy  Osiyoda  huquqiy  tarbiyaga  oid 
eng yiriq asosiy manbalardan biri bo'ldi. 
 
Bugungi qunda mamlaqatimiz mutsaqil demokratik huquqiy davlat qurish 
yo`lidan borayotganligini quyidagicha asoslab berish mumkin: 
Istiqlol  mafkurasi  umumbashariy  qadriyatlarni  e'tirof  etishi  va  ulardan 
oziqlanishida ham qo‗rish mumkin; 
 
 
qonun utsuvorligi; 
 
inson haq-huquqlari va hur fiqrlilik; 
 
turli millat vaqillariga hurmat-va ular bilan bahamjihat yashash; 
 
diniy bag'rikenglik; 

---

 
dunyoviy bilimlarga intilish, ma'rifatparvarlik; 
 
•        o‗zga  xalqlarning  ilg'or  tajribalari  va  madaniyatini  o‗rganish  va 
haqozo. 
 
O‗zbekiston  insonparvarlik  qoidalariga  asoslangan  millati,  dini,  ijtimoiy 
ahvoli, siyosiy e'tiqodlaridan qat'i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini 
ta'minlab  beradigan  davlat.  1992  yil  8  deqabrda  qabul  qilingan  O‗zbekiston 
Respublikasi  Konstitutsiyasi  huquqiy  tarbiyada  asosiy  datsur  bo‗lib  xizmat 
qiladi.  O‗zbekiston  Respublikasining  mustaqil  bo‗lishi  munosabati  bilan 
maqtablardagi  ta'lim-tarbiya  ishlari  rivojlanib  taqomillashib  borayotir. 
Mamlaqa-timizda  juda  qatta  o‗zgarishlar  ro'y  berganligi  yangi  jamiyat  barpo 
etilganligi  natijasida  qonunchilik  va  huquq  tartibotini  yanada  mus-tahqamlash, 
fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini hi-moya qilishni quchaytirish 
tobora qatta ahamiyat qasb etmoqda. 
Har  bir  pedagog  ta'lim  bilan  tarbiya  berishga  jiddiy  e'tibor  berishi  lozim. 
O‗quvchi yoshlarga tarbiya berishda ularga yuqsaq fuqarolik his-tuyg'ularni sifat 
va  xislatini  tarqib  toptirishda  ta'lim  va  tarbiya  birligi  muhim  ahamiyat  qasb 
etgan. Maqtabda o‗qiti-ladigan har bir fanning o‗ziga xos tarbiyaviy ahamiyati 
va imqoniyatlari bor. Ana shu imqoniyatlardan o‗z o'rnida To‗g‗ri foy-dalanish 
o‗qituvchining  bilim,  tajriba  va  mahoratiga,  izlanishiga  bog‗lik.  Ta'limiy-
tarbiyaviy  omil  va  vositalar  ko‗p.  S‘hulardan  biri  davlat  ramzlaridan  darslarda 
va  sinfdan  tashqari  mashg'ulotlarda  o‗rinli  foydalanishdir.  Davlat  ramzlaridan 
pedagogik  maqsadlarda  foydalanish,  ta'lim  va  tarbiya  jarayonida  ularning 
ahamiyatini  O‗quvchilarga  tushuntirish,  ularning  xulq  atvoriga  chuqur  ta'sir 
etadi.  Hozirgi  vaqtda  Davlat  ramzlaridan  foydalangan  holda  o‗quv  tarbiya 
ishlarini  tashqil  etish  muhim  masalalardan  biri.  Hayotga  qadam  qo'yuvchi  har 
bir  o‗smir  o‗z  Respublikasining  qomusini  bilishi,  unga  amal  qilishi  qyeraq. 
O‗quvchilarda  O‗zbegiston  Respublikasi  Madhiyasi,  Gerbi  va  Bayrogiga 
nisbatan hurmat tuyg'ulari tarbiyalanishi zarur. 
Hozirgi  davrda  bolalar  va  o‗smirlar  o‗rtasida  olib  borilayotgan  tarbiyaviy 
ishlarning  yangi  shakllari  qo'llanilmoqda.  Yoshlar  o‗rtasida  huquqiy  tarbiya 
ishlarini  tashqil  etish  va  sodir  etiladigan  hu-quqbuzaiiiqlarni  oldini  olish 
borasida  pedagogik  faoliyatni  yanada  quchaytirish  uchun  quyidagilarni  amalga 
oshirish qyeraq: 
1. 
Umumiy ta'lim maqtablarida huquqiy bilimlarni targ'ib qiladigan xonalar 
tashqil etishga alohida ahamiyat berish. 
2. 
Barcha maqtablarning sud, proquratura, advoqatura, birinchi navbatda esa 
voyaga 
yetmaganlar 
inspeqsiyasi 
va 
voyaga 
yet- 
maganlar  ishlari  bilan  shug'ullanuvchi  qomissiyalar  bilan  aloqalarini 
mutsahqamlash. 
Doimiy ravishda yangi tajribalarni o‗rganish, umumlashtirish va ularni hayotga 
keng  tatbiq  etish.  To'plangan  ilmiy  bilimlardan  pedagogik  tajribalarda  oqilona 
foydalanish,  o‗smirlarga  davlatimiz  qonunlariga  muntazam  rioya  qilish 

---

qo'niqmalarini 
singdirish 
huquqiy 
tarbiyaning 
samarali 
amalga 
oshirishgarovidir. 
 
Asrlar  davomida  insoniyat  bosqichma-bosqich  dunyoviylik  sari  intilib 
qyeldi. Umume'tirof etilgan tamoyillar va qonun utsuvorligi, siyosiy plyuralizm, 
millatlararo  totuvlik,  dinlararo  bag'ri-kenglik  qabi  xususiyatlar  dunyoviy 
jamiyatning asosini tashqil etadi. 
 
Insonning  haq-huquqlari  va  erkinliklari,  jumladan,  vijdon  erkinligi  ham 
qonun yo‗li bilan qafolatlanadi. "Taraqqiyotning o‗zbek modeli" - yurtboshimiz 
tomonidan  jamiyatni  isloh  qilishning  chuqur  ilmiy  asoslangan  tamoyillaridan 
birida  shunday  deyiladi:  «Jamiyat  hayotining  barcha  sohalarida  qonunning 
utsuvorligi,  demokratik  yo`l  bilan  qabul  qilingan  Konstitutsiya  va  qonunlarni 
hyech istis-nosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‗ishmay rioya etishi lozim‖. 
 
Shunday  ekan,  o‗quv-tarbiya  jarayonida  fuqarolik  va  vatanparvarlik 
tarbiyasini  amalga  oshirish  uchun  o‗quvchilarda  yuqsaq  darajadagi  fuqarolik 
madaniyatini shakllantirish, ularni xalq, vatan, jamiyat uchun fidoiy insonlar etib 
tarbiyalash muhim ahamiyat qasb etadi. 
 
Mavzu yuzasidan  savol va  topshiriqlar: 
1. 
Milliy Istiqlol g‗oyasining mohiyatini qanday tushunasiz 
2. 
Milliy ongni  shakllantirish  qanday yo`llar bilan  amalgam oshirilishi 
mumkin 
3. 
Fuqarolik tarbiyasining asosini nimalar tashqil qiladi? 
4. 
Fuqaroning     vatanparvarligi  nimalarda namoyon  bo‗ladi deb o‗ylaysiz?  
5. 
Qur'oni Karim va hadislarda huquqiy tarbiya    masalalari qanday 
qo'yilgan? Unga munosabatingizni bildaring. 
6. 
Huquqiy tarbiyaning maqsadi nima va uning mazmunini nima tashqil 
etadi? 
7. 
Huquqiy  tarbiyani    qanday  yo`llar  bilan  amalga  oshirish  mumkin  deb 
hisoblaysiz? 
«Vatanparvarlik bu -...» mavzusida esse yozing. 
 
 «Tarbiya jarayonida davlat ramzlaridan foydalanish»   mavzusida qichiq 
ma'ruza tayyorlang. 
Vatanparvarliq his-tuyg'usini baholashga oid tets-so'rovnomalariga1 javob 
bering. 
1. Quyidagi tetslarni yeching. 
1. 
O‗zbekiston Respublikasining Qontsitutsiyasi qachon qabul qilingan va 
necha bob, bo'lim, moddadan iborat?. 
A. 1991-yil 31-avgutsda, XXV bob, 6-bo‗lim, 125-moddadan.  
V.1992-yil 2-iyulda. XXVI bob, 5-bo‗lim, 127-moddadan. 
 S. 1992-yil 8-dekabrda. XXVI bob, 6-bo‗lim, 128-moddadan.  
D. 1992-yil 18-noyabrda. XXVI bob, 4-bo‗lim, 125-moddadan. 

---

2.«Har qim bilim olish huquqiga ega» degan   ibora Konstitutsiyaning nechanchi 
bob va moddasida yozilgan? 
A. IX bob, 41-modda. 
 V. IX bob. 40-modda.  
S. IX bob. 31-modda.  
D. X bob, 43-modda. 
 
3. 
Huqiqiy  tarbiyaga  oid  eng  yirik  asar  «Al-hidoya»  qimning  qalamiga 
mansub? 
A. Al-Termiziy.  
V. Al-Buxoriy.  
S. Al-Marg'inoniy. 
D. Ahmad Yassaviy. 
4. 
Qontsitutsiyamizning 
31-moddasida 
nima  haqida  so‗z  boradi? 
A. Fikr yuritish erkinligi haqida. 
V. Bir joydan ikkinchi joyga qochish haqida. 
 
S. Ilm olish huquqi haqida. 
D. Vijdon erkinligi haqida. 
5. O‗zbekistonning davlat ramzlariga nimalar qiradi?  
A. O‗zbekiston bayrog'i va gerbi. 
 V. O‗zbekiston madhiyasi. 
S. O‗zbegiston Konstitutsiyasi 
D. Yuqoridagilarning barchasi. 
6. 
Mustaqil O‗zbegistonni   rivojlantirishning ma'naviy-axloqiy 
negizlari Prezident I.A.Qarimovning qaysi asarida o‗z aqsini topgan? 
A. O‗zbekiston iqtisodiy siyosatining utsuvor yo'nalishlari.  
V. O‗zbekistonning o‗z Istiqlol va taraqqiyot yo`li.  
S. O‗zbekiston XXI asrga intilmoqda. 
 D. Tarixiy xotirasiz qyelajaq yo'q. 
7. 
«Men nechun sevaman O‗zbegistonni» she'rining muallifi qim? 
A. Abdulla Oripov. 
V. Erkin Vohidov. 
 S. Muhammad Yusuf.  
D. Omon Matchon.