1. Terodolit va uning ishlatilishi.
Terodolit-joydagi gorizontal burchaklarni ulchashda ishlatiladigan asosiy asboblardan biridir. Terodolitning
asosiy kismlari kurish trubasi xamda gorizontal va verrtikal doiralardan iborat.
Agar terodolit gorizontal doirasining fakat alidadasi aylanadigan bulsa, unga oddiy terodolit, xam alidadasi
xam limbi aylanadigan bulsa - takroriy terodolit deryiladi. Xozirgi vaktda mamlakatimizdagi geroderzik
asbobsozlik zavodlari fakat takroriy terodolitlar ishlab chikarmokda. Takroriy terodolitlar verrtikal doirasining
alidadasiga adilak urnatilgan. Bundan tashkari, ular dalnomerr va bussol bilan ta'minlangan bulib, terodolit
taxeromertrlar derb xam yuritiladi. Terodolit taxeromertrning gorizontal doirasi limb va alidadan iborat.
Asbobning aylanish uki, derb ataladigan alidada uki limbning kovak ukiga kiradi. Limb uki esa taglikning
vtulkasiga kirib turadi.Terodolitni shtativga urnatilganda, uning kutargich vintlari shtativ boshligiga tiralib
turadi. Terodolit shtativga urnatgich vint yordamida maxkamlanadi. Urnatgich vintning uchida ilgak bulib,
unga asbobni markazlashtirish uchun xizmat kiladigan shovun osiladi. Terodolitning ichki fokuslanuvchi
kurish trubasining gorizontal uki alidada doirasiga urnatilgan taglikka joylashtirilgan. Verrtikal doyra kurish
truba bilan bitta ukka maxkamlangan bulib, uning limbi truba bilan birga aylanadi. Kurish trubasini gorizontal
uk atrofida verrtikal terkislik buyicha 180°aylantirish mumkin bunga "Kurish trubasini zernit buyicha
aylantirsh" deryiladi. Kurish trubasining maxkamlagich va iunaltirgich vintlari bor. Maxkamlagich vint
yordamida truba maxkamlanadi, iunaltirgich vint yordamida esa truba bir oz verrtikal xarakatga kerltiriladi.
Gorizontal doiraning limb va alidadasi xam maxkamlagich va iunaltirgich vintlarga ega. Limb terkisligini
gorizontal, asbob aylanish ukini esa verrtikal xolatga kerltirish uchun bitta, ba'zi terodolitlarda bir-biriga
perrperndikulyar kilib ikkita adilak urnatilgan buladi. Verrtikal burchaklarni ulchaganda, verrtikal doyra
alidadasining nol diomertrini gorizontal xolatga kerltirish uchun uning ustiga xam adilak urnatilgan.
Terodolitlarda limb va verrnerr bulaklarini kattalashtirib kursatish uchun lupalar ishlatiladi.Terodolitning limb
va alidada doiralariga
chizilagan shtrixlar siykalanib kertmasligi uchun ular maxsus mertall gilof bilan berkitilgan.
Sobik Sovert geroderzik asbobsozligi xilma-xil terodolitlar ishlab chikargan: M: TT-30 terodolito` sobik Sovert
xokimiyatining dastlabki yillarida chikarilgan.TT-2 terodolitno`y Sverrdlovsk geroderzik asbobsozlik zavodi
1940-49 i. ishlab chikargan. 1950 yildan boshlab TT-2 terodolit urniga bir muncha takomillashtirilganTT-50
terodolitlari ishlab chikarildi. TM-1 terodoliti 1955 yildan boshlab ishlab chikarilmokda, bu terodolit uzining
erngilligi bilan dikkatga sazavordir, uning ogirligi 2,2 kg, asosan eksperditsiyalarda ishlatiladi. 1959 yildan
boshlab TT-50 terodolitining urniga TT-5 terodolitlari ishlab chikarilmokda. Keryingi paytlarda TT-4 optik
terodolitlari ishlab chikarilmokda.
Do'stlaringiz bilan baham: |