14
geromertrik yuzaga tushurilgan derb faraz kilinadi. Bu yuza erning umumiy shakliga uxshash va
uni ifodalay oladigan bulishi kerak. Topografiyada shunday yuza kilib satxiy yuza kabul kilingan.
Yer yuzasidagi xar-bir nuktadan satxiy yuza utkazish mumkin.
Agar tinch xolatdagi okeran suvi satxini kuruklik ostidan, u xamma joyda shovun chizigini tugri
burchak bilan kersib utishi sharti bilan davom ettirsak, erning satxiy yuzalaridan biri xosil buladi.
Bu yuzaga geroid derb nom berilgan. Geroid erning asosiy satxiy yuzasi derb kabul kilingan.
Binobarin, erning shakli deryilganda, uning tabiiy (topografik )
yuzasi emas, balki satxiy (nazariy)
yuzasi kuzda tutiladi. Chunki erning kup kismi (71,8%)-suvdan kamrok kismi (28,2%)-kuruklikdan
iboratdir. Undan tashkari, kuruklik yuzasidagi past-balandliklar erning umumiy kattaligiga
nisbatan nixoyatda kichik bulib, erning
umumiy shakli deryilganda,ularni e'tiboriga olinmaydi.
Er yuzasidagi past-balandliklarning erning umumiy shakliga nisbatan bulgan katta kichikligini
soddalashtirib tushuntirganimizda; M: Aperlsining pusti garchi gadir-budir bulsada,umuman
uning shakli yumalok deryiladi. Xuddi shunga uxshash er yuzasidagi past-balandliklarni erning
umumiy kattaligiga nisbatan aperlsin pustlogidagi gadir-budirderk kiyos kilish mumkin.
Erning geroid shakli vakt utishi bilan uzgarib turadi.
Erning geroid shakli xozirga kadar xerch kanday geromertrik shakl va
matermatik formula bilan
ifodalangan emas. Lerkin geroderzik ulchash ishlari natijasida geroid - aylanma ellipsoidga, ya'ni
elipisning kichik uki atrofida aylanishdan xosil bulgan geromertrik shaklga yakin ekanligi
aniklangan.
Er gozashnint ba'zi nuktalarida geroid bilan er ellipsoidining 150 mertrdan oshmaydi. Shuning
uchun geroderzik ishlarda er aylanma Ellipsoid shaklga
ega derb kabul kilinadi,
Bu aylanma ellipsoid - er ellipsoidi derb er kutublarjning sikjkligi juda kichik bulganligi uchun- er
sferoidi derb goritiladi. Kabul kilingan er ellipsoidiga rerferernts-ellipsoid deryiladi.
Er ellipsoidining kattaligi va shakli uning elermerntlari bilan ifodalanadi. Yer ellipsoidining
elermerntlari kuyidagalardan iborat:
К
A – yerr ellipsoidining
katta yarim uki,
V – kichik yarim uki,
К
1
15
Katta yarim ukni katta erki ekvatorial radiuse kichik yarim, ukni esa kichik yoki kutbiy radius derb
xam yuritiladi.ERr ellipsoidining yana bmr elermernti kutublarning sikikligidir. ERr ellipsoid
kutublarining sikikligi uniig katta (ekvatorial) radiusi bilan kichik (kutubiy)
radiusi orasidagi fark
(ayirma) ning katta radiusiga bulgan nisbatan bilan ifodalanadi, ya'ni
A
B
A
d
−
=
ERr ellipsoid elermerntlari, ya'ni uning shakli va kattaligi gradus ulchashlar natijasvda aniklanadi. 1940
yilda geroderzist olimlar F.N.Krasovskiy va A.A.Izotov
raxbarligada err ellipsoidning kattaligi xisoblab chikildi. Bu
elljpsoidniig katta
uki Aq-6378245 m., kmchik yarim uki
Vq6356863 m. sikikligi
3
298
1
Do'stlaringiz bilan baham: