Termiz davlat universiteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi tibbiy bilim asoslari fanidan amaliy

Mustaqil ishlar. O

’quvchilar sochlarini parvarish qilish texnikasini o’rganadilar. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6 - Mashg

’ulot 

 

Mavzu: Bemorlarning tana haroratini o

’lchash, nafas olish sonini va tomir 

urish-pulslarni sanash hamda arterial qon bosimini o

’lchash qoidalari 

 2 soat. 

---

 

 

Sog

’lom odamda tana harorati normada doimiy bo’lib, ertalabki va kechki 

soatlarda  oz-moz  o

’zgarib turadi va 37

0 

S  dan  oshmaydi.  Haroratning  doimiyligi 

organizmda  issiqlik  ishlab  chiqarilishi  va  isiqlik  ajratish  jarayonlariga  bog

’liq. 

Bolalarda  harorat  birmuncha  yuqori  kensalarda  bir  oz  pastroq  bo

’ladi.  To’g’ri 

ichak  va  kindik  harorat  qo

’ltiq va chov soxasining terisidagi haroratga qaraganda  

1

0

S  ga yuqori bo

’ladi. 

 

Tana  haroratini  o

’lchash  va  uni  kuzatib  borish  tibiiyot  hamshirasining 

vazifalaridan  biri  xisoblanadi.  Tana  harorati  tibbiyot  termometri  bilan  o

’lchanadi. 

Bizning  mamlakatimizda  tana  haroratini  ulchash  uchun  Selsiy  bo

’yicha 

darajalangan tibbiy termometrdan foydalaniladi. U kapillyari bor shisha naychadan 

iborat bo

’lib, naycha uchida simob to’ldirilgan rezervual bor. Bu naycha shkalaga 

maxkamlangan bo

’lib, shkalaning 34

0

 dan 42

0

S gacha darajalari bor. 

 

Tibbiyot  termometrini  uy  sharoitida  uzining  maxsus  karton  yoki 

plastmassadan  tayyorlangan  g

’iloflarga  solinib,  aptechkalarda  saqlanadi. 

Kasalxona  sharoitida  esa  termometrlar  tubiga  bir  qavat  paxta  qo

’yilib  uning  1/2 

xajmigacha 0,5% li xloramin yoki 7

0 

S spirt solingan bankachalarda saqlanadi. 

 

Tana harorati qo

’ltiq ostida chov soxasida og’iz bo’shlig’iga, to’g’ri ichak va 

qinda o

’lchanadi. 

 

Haroratni  o

’lchashdan oldin termometr quruq qilib artiladi, bir-ikki silkitib 

simob  35

0

S  dan  pastgacha  to

’shiriladi.  Bemor  qo’ltig’i  osti  soxasi  sochiq  bilan 

artib  quritiladi.  Termometrning  uning  simobli  rezervuari  qo

’ltiq  ostida,  hamma 

tomondan  badanga  tegib  turadigan  qilib  qo

’yiladi.  O’lchash  vaqtida  bemor 

qimirlamay yotishi yoki o

’tirishi kerak. 

PULS 

 

Puls  yoki  tomirlar  urishi  deb,  tomirlar  devorining  yurak  xaydaydigan  qon 

harakati  natijasida  kelib  chiqadigan  turtkisimon  tebranishlariga  aytiladi.  Pulsning 

xossalari  uning  chastotasi,  ritmi,  tarangligi  va  to

’liqligi  bilan  belgilanadi.  Puls 

chastotasi  normada  1  daqiqada  60  dan  80  gacha  o

’zgarib  turadi.  Puls  chastotasi 

yoshga,  jinsga,  tana  va  tashqi  muxit  haroratiga,  shuningdek  jismoniy  harakatga 

bog

’liq. 

 

Ayollar pulsi erkaknikiga nisbatan tezdir. 

 

Puls  arteriallar  yuza  joylashgan  soxalarda  aniklanadi.  Pulsni  paypaslab 

tekshirish uchun qulay tomir bilak arteriyasidir. Pulsni chakka arteriyalarida uyqu 

va  son  arteriyalarida ham  sanash  mumkin. Puls  odatda  bilakning  kaft  yuzasida, 1 

barmoq  asosida,  bilak  arteriyasida  aniqlanadi.  Bemor  panjasining  o

’ng qo’l bilan 

panja  bukish  soxasida  bo

’shgina ushlanadi va o’ng qo’l tekshiriluvchining yurak 

satxiga qo

’yiladi. Bunda 1 barmoqni tirsak tomoniga, II,  III  va  IY barmoqlarni 

esa bilak tomoniga bevosita bilak  arteriyasiga qo

’yiladi, barmoq ostida pulsatsiya 

seziladi. Tekshiruvchining IY barmog

’i bemorning Y barmog’i ro’parasida turishi 

kerak.  Arteriyani  uchchala  barmoq  bilan  paypaslab,  bilak  suyagining  ichki 

tomoniga bosiladi. 

 

Pulsni sanash bir daqiqa ichida o

’tkaziladi. 

---

 

Pulsning tezlashuvi taxikardiya, sekinlashi bradikardiya deyiladi. 

 

Puls tug

’risidagi ma’lumotlar harorat varakasiga qayd qilinadi. 

 

NAFAS  OLISH 

 

Nafas  organizmga  kislorodning  uzluksiz  to

’shib  turishini  va  karbonat 

angidrid  gazi  va  suv  buglarini  ajralib  chiqishini  ta

’minlaydigan  asosiy  xayotiy 

jarayondir. 

 

Ko

’krak  qafasining  o’lchovlarining  qaysi  yo’nalishda  o’zgarishiga  qarab, 

nafasning ko

’krak, qorin va aralash tiplari farq qilinadi. 

 

Nafas  harakatlari  chastotasi  -  katta  odamda  normada  bir  daqiqada  o

’rtacha 

16-20  ta  bo

’ladi.  Nafas  yoshga,  jinsga  va  tananing  vaziyatiga  (qarab  o’zgarib) 

bevosita  bog

’liq  bo’ladi.  Jismoniy  ish,  ovqat  yeyish,  tana  haroratining  oshishi, 

ruxiy qo

’zg’alish nafasni tezlashtiradi. 

 

Nafas  harakatlarini  bemor  sezmaydigan  qilib  sanash  kerak.  Qo

’lni  bemor 

ko

’kragi  ustiga  qo’yish  yoki  pulsni  sanagandek  qo’lni  ushlab  turish  kifoya. 

Olingan ma

’lumotlar bemorning harorat varaqasiga qayd qilib boriladi.