Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti tuproqshunoslik ta’lim yo’nalishi 4-bosqich talabasi esanov ashurbekning o'zbekiston tuproqlari va evolyutsiyasi fanidan bo’z tuproqlar

TIPIK TUSLI (ODDIY) BO’Z TUPROQLAR
Tipik tusli bo’z tuproqlar dengiz sathidan 500-750 metr balandlikda joylashgan.
Tipik bo`z tuproqlarning gumus miqdori 1,5% ga yetadi, ayrim joylarda esa 2,0 % quyida esa keskin ozayadi. Chirindi moddalarning gruppaviy tarkibi analiz qilinganda 20 % gumin kislota, 23-31 % fulpvokislota, 5-7 % bitum, 30 % ishqorda erimaydigan moddalardan iborat ekanligi aniqlangan.
Jami fosfor yuqori qatlamlarda 0,3 % quyida esa 0,1 %, shundan 2-5 % gina harakatchan fosfordir. Shuning uchun qishloq xo`jalik ekinlari fosforli o`g`itlarga muxtojdir.
Kaliy tipik bo`z tuproqlarning singdiruvchi kompleksiga ko`proq kirganligidan tuproqqa kaliyli o`g`it solish talab etilmaydi. Bu tuproqlarda singdiruvchi xajmning 100 gramm tuproqdagi miqdori 13-15 mg/ekv.ni tashkil etadi.
TO’Q TUSLI BO’Z TUPROQLAR
To’q tusli bo’z tuproqlar dengiz sathidan 750-1200 metr balandlikda joylashgan.To`q tusli bo`z tuproqlarning morfologik tuzilishi och tusli bo`z tuproqlardagidan genetik gorizontlar mufassalroq ajralib turishi bilan farq qiladi.
Gumusli qatlam qalinligi 60 sm atrofida. Gumus miqdori 1,4-2,0 % gacha bo’ladi.
Eng yuqori 4-6 sm qalinlikda chim qatlami bo`lib, uning ostida (12-16 sm qalinlikda) qo`ng`ir dog`i chirindili akkumulyativ qatlam mavjud. Tipik bo`z tuproqlarning morfologik tuzilishi quyidagicha:
0-5 sm. Bo`z rangli qo`ng`ir dog`li zich kukunsimon mayda kesakli strukturaga eta bo`lgan chim qatlami.
5-18 sm. Bo`z rangli qo`ng`ir dog`lari bor, biroz zichlashgan mayda ildizlar ko`p, donador-kesaksimon strukturali ayrim mayda karbonat qo`zoqchalari bo`lgan chimosti qatlami.
18-31 sm. Bo`z-qo`ng`inr, og`ir soz, ildizlar ko`p, hayvonlarning inlari ko`p va ular yerpillalar, karbonat mitsellalar bilan to`lgan, salgina kesaksimon (yaxshi ifodalanmagan) strukturali qatlam.
TAQIRSIMON BO’Z TUPROQLAR
Taqirsimon bo`z tuproqlar. Ular bo`z tuproq tipiga kiruvchi tipcha sifatida o`rganiladi. Taqirsimon bo`z tuproqlar bo`z tuproqlar cho`l zonasining kontakt zonalarida Kopetdog` tog` osti qiyaligida, Sirdaryoning qayir usti ikkinchi terrasasida va boshqa joylarda tarqalgandir. Taqirsimion bo`z tuproqlar qadimgi taqirlardan suvo`tlari o`rniga qo`ng`irbosh, rang`ut va shuvoq kabilarning o`sishi va seryog`in yillari qalin chim hosil qilishi tufayli hosil bo`ladi. Lekin xali tuproqning usti poligonal yorilgan qirrali qatqaloq shakllari saqlanib turadi. Bu tuproqlar cho`l zonasi .uchun xarakterli bo`lgan taqirlar va taqirsimon tuproqlar singari strukturaga ega bo`lsa ham chirindisi ko`p, chirindili qatlam qalin, singdirilgan xajm ham ko`pdir. Ammo, bu tuproqlar och tusli bo`z tuproqlarchalik hosildor emas