|
Tabiiy sharoiti va resurslari.
Rossiya hududining qismini tekisliklar egallaydi. Mamlakat hududini 3 ta yirik Sharqiy Yevropa O'rta Sibir yassi tog'ligi va G'arbiy Sibir tekisliklari kabi katta maydonlarni egallaydi.
Rossiya foydali qazilma konlarga boy mamlakatdir. Mamlakat temir ruda zaxiralariga boy, ayniqsa Kursk magnit-anaioliyasi (KMA)da rayonida sifatli temir rudasi ochiq usulda qazib olinmoqda. Xilma xil metal va nometall rudalar Kola Yarim orolidagi Baltika qalqoniga to'g'ri keladi. (Xibin tog'larida).
Ural rayonidagi temir ruda konlari zaxiralari tugab borayotgan bo'lsada, u mamlakatning temir ruda qazib chiqaruvchi asosiy rayonlardan biri bo'lib qolmoqda. Bundan tashqari Sibir va Uzoq Sharq rayoni ham temir rudalariga boydir.
Mis rudasi konlari asosan Uraldan Kola yarim orolida, shuningdek Janubiy Sibir tog'larida joylashgan. Sharqiy Sibir rayonida esa mis-nikel, kabalt, platina konlarining ishga tushirilishi bilan yirik Norilsk shaxri qad ko'tardi.
Sibir rudali va norudali foydali qazilma konlariga boy region hisoblanadi. Aldan qalqonida oltin, temir rudasi, slyuda, asbest va bir qancha nodir metallarning zaxiralari aniqlangan va ishga tushirilgan. Saha-YOqitistonda olmosni sanoat asosida qazib olish yo'lga qo'yilgan. Qalay rudasi zaxiralari esa Sibir va Uzoq Sharqning turli rayonlarida topilgan.
Qo'rg'oshin-rux va volfrom, molibden kabi rangli metal konlari Ural va Kavkaz tog'larda aniqlangan.
Mamlakatda ximiya sanoati xomashyosi xisoblangan bir qancha Leningrad viloyatidagi Kingisep va Kama-Vyatka fosforit konlari, Elton, Basqunchoq, Qulunda kulidagi osh tuzi, Yuqori Kamaning Solikamsk, Berezniki kali tuzi konlari aniqlanib ishga tushirilgan.
G'arbiy Sibirning janubida toshko'mirning katta zahiralari aniqlangan. Kuznesk Olatovi tog'ida katta zahiraga ega bo'lgan Kuznesk toshko'mir hovzasi joylashgan. Aynan ushbu hovza Rossiyada kuchli o'zlashtirilgan.
Rossiyaning janubi-g'arbiy qismida Donesk ko'mir hovzasi joylashgan. (Hovzaning katta qismi Ukraina hududida joylashgan). Mamlakatning shimoliy-sharqiy yYevropa qismida Pechara toshko'mir hovzasi (Vorkuta, Inta) joylashgan. Rossiyaning O'rta Sibir yassi tog'idagi Tingusska hovzasi shuningdek Saxa YOqutistonning lena hovzasida toshko'mirning katta zahiralari topilgan, biroq kon joylashgan hududlarning tabiiy sharoitining qattiqligi tuo'ayli ushbu konlardan amalda foydalanilmayotir. Rossiya yirik qo'ng'ir ko'mir konlari topilgan. Jumladan Krasnayarsk o'lkasidagi Kansk-Achinsk hovzasi, Moskva yoni qo'ng'ir ko'mir koni va Sibirdagi istiqbolli konlar shular jumlasidandir.
Rossiyada neft XIX asrning oxirida Shimoliy Kavkazdan qazib olina boshlandi. 1940 yillarga kelib Volga bo'yi va Ural oldi rayonlarida neft va gaz konlarini o'zlashtirishi boshlandi, keyinchalik esa Rossiya Yevropa qismining shimoliy sharq qismidagi Timan-Pechora neft gazli provinsiyasidagi konlar o'zlashtirildi. Faqat 1960 yillarga kelib G'arbiy-Sibir hovzasidagi neft va gaz konlari jadal sur'atda o'zlashtirilishi natijasida mamlakatda neft va gaz qazib olish hajmining keskin oshishiga olib keldi. Bu yerdan neft va gaz quvurlar yordamida Rossiyaning iste'molchi rayonlariga va MDH shuningdek Sharqiy va G'rbiy Yevropa mamlakatlariga yuboriladi.
Neft konlari Saxa-Yoqutiston respublikasida ham topilgan, uni qazib olishi Saxalin orolida ham olib borilmoqda.
So'nggi yillarda mamlakatning Berens dengizi shelyefida tabiiy gaz, Qora dengizi shelyefida gaz kondensati, Pechoragubasi shelsfidan esa neftning yangi konlari ishga tushirildi.
Rossiya o'rmon resurslari zahiralari bo'yicha dunyoning istalgan mamlakatidan oldingi o'rinda turadi, biroq o'rmon resurslaridan foydalanishi darajasi bo'yicha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardan orqada qolmoqda.
Rossiya katta yer resurslariga ega bo'lib, yer shari quruqligining qismini tashkil etadi. Biroq unumdor qishloq xo'jaligi yerlari (haydaladigan pichanzorlar va yaylovzorlar) jami yer maydonining 13 foizini egallaydi xolos. (haydaladigan yerlar-8 foizni tashkil etadi). Mamlakatning Tundra zonasi yaylov bug'ichiligi tarqalgan.
Rossiya katta chuchuk suv zahiralariga ega. Mamlakat hududida 2,5 mlnta daryo va 3 mlnta ko'l bo'lib, ular orasida dunyodagi eng katta Kaspiy va eng chuqur chuchuk ko'l Baykal ko'li joylashgan. Daryolar uch okean hovzasiga qarashli, shuningdek Kaspiy ko'li ichki oqimsiz hovzaga qarashlidir.
Rossiya hududining katta qismini ko'p yillik muzloq yerlar egallagan. Muzloq yerlarning maydoni 11 mln km2ni tashkil etadi. Abadiy muzloq yerlar ko'p ming yil ilgari hosil bo'lgan. Muzloq qatlamlar qalinligi janubda bir necha yuz metrga yetadi.
Aholisi
Rossiyaning bir qancha arktika rayonlaridan tashqari barcha hududlarida aholi joylashuvi mamlakat bo'yicha notekisdir. Mamlakat bo'yicha aholining o'rtacha zichligi 1 km2 ga 8,5 kishi to'g'ri keladi. (Rossiyaning) yYevropa qismida 1 km2 ga 27 kishi Osiyo qismida esa 2 kishi to'g'ri keladi. Mamlakatning Markaziy Rossiya qismida aholining eng yuqori zichligi kuzatiladi.
Rossiya Federasiyasi aholi soni 2015 yilning boshlarida 146,2 mln kishini tashkil etadi. Rossiya demokratik rivojlanishning hozirgi hozirgi bosqichi uchun aholi tug'ilishi va tabiiy ko'payishning kamayishi harakterlidir.
Rossiyada mehnatga layoqatli yoshdagilar aholining 55 foizini tashkil etadi. Mamlakat xalq xo'jaligida 70 mln ga yaqin kishi band bo'lib, bu jami aholining 48 foizini tashkil etadi. So'nggi yillarda aholi ishsizlar soni o'sib bormoqda. Aholining bilim darajasi yuqori.
Rossiyada shahar aholisi hissasi 73 foizni tashkil etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatda 13 ta millioner shaharlar va 20 dan ortiq aholisi 500 mingdan 1 mlngacha bo'lgan shaharlar bor. Aholisi 1 mlndan ortiq bo'lgan shaharlarga: Moskva, Sankt-Peterburg, Nijniy Novgorod, Novosibirsk, Qozon, Volgagrad, Omsk, Perm, Rostov-Don, Samara, Ekaterinburg, Ufa, Chelyabinsk kabi shaharlar kiradi. So'nggi yillarda Rossiyaning Moskva, Sankt-Peterburg, Nijniy Novgorod, Ekaterinburg, Samara va Nobosibirsk shaharlari atrofida shahar aglomerasiyalari shakllangan.
Mamlakatda qishloq tipidagi manzilgohlarga qishloqlar, xutorlar, stansiyalar, ovullar va ovchi va bug'u boquvchilarning vaqtincha yashovchi joylari kiradi. Rossiyada qishloq aholisining o'rtacha zichligi 1 km2ga taxminan 2,2 kishi to'g'ri keladi. Mamlakatda eng yuqori qishloq aholisi zichligi Rossiyaning janubiy rayonlari va Shimoliy Kavkazda kuzatiladi.
Rossiya aholisining milliy tarkibi juda xilma-xil bo'lib, mamlakatda 100 dan ortiq millat va xalqlar yashaydi. Aholining ko'pchilik qismini ruslar ya'ni jami aholi salmog'ida 80 foizni tashkil qiladi. Rossiyada yashovchi ko'p sonli xalqlarga tatarlar (5 mln kishidan ortiq), ukrainlar (4 mln dan ortiq), chuvashlar, boshqirdlar, beloruslar va boshqa millatlar kiradi.
Mamlakatda eng keng tarqalgan din xristian (provaslav) dinidir. Bir qancha xalqlar islom, buddizm, katolik, iudaizm dinlariga e'tiqod qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
