Termiz davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti 2-kurs Biologiya 420-guruh talabasi Rahmonava Nargizaning Mikrobiologiya va virusologiya fanidan tayyorlagan

Termiz davlat universiteti Tabiiy fanlar fakulteti 2-kurs Biologiya 420-guruh talabasi Rahmonava Nargizaning Mikrobiologiya va virusologiya fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI.

Mavzu: Rabdoviruslar oilasi (Rhabdoviridae)
vakillarining biologiyasi
Reja:

• Rhabdoviridae oilasi haqida umumiy ma’lumot.
• Rhabdoviridae oilasi tuzilishi.
• Rhabdoviridae oilasining vakillari.
• Rhabdoviridae oilasining vakillari biologiyasi.

Rabdoviruslar (yunoncha rhabdos — xivchin) oilasiga umurtqali va um urtqasiz hayvonlar (40 turida), sodda organizm lar (am yobalar), o'sim liklarga nisbatan patogen bo'lgan ko'pgina viruslar kiradi. Bu oila uchta turkumni o 'z ichiga oladi: 1. Lyssavirus - quturish virusi. 2 . Vesiculovirus - vezikular stomatit virusi. 3 . Sigmavirus - drozofil sigma virusi. Bundan tashqari, tasniflanmagan viruslari ham mavjud, bular baliqlar va о ‘simliklarda kasallik keltirib chiqaradi. Odamlar uchun quturish va vezikulyar stomatit viruslari patogen hisoblanadi. IMorfologiyasi. Virion o ‘qsimon yoki tayoqchasimon shaklga ega bo‘lLb, o'lchami 170 nm. Virion bir ipli manfiy-RNK dan tashkil topgan. U sirtd an lipidlardan iborat qobiq bilan o'ralgan, unda o'sim talar mavjud. Nukleokapsid spiral tipdagi simmetriyaga ega, uni tashqi qobiqdan matriks oqsili bilan ajratib turadi. Virionda bir nechta oqsillar, jumladan kapsid, m atriks oqsillari, RNK-polimeraza va boshqa fermentlar bor. Tashqi qobi g'idagi o'sim talar glikoproteinlardan tashkil topgan. A ntigenlari. Nukleoprotein guruh maxsus antigen bo'lib, ularni imrreunofluoressensiya, geldagi pretsipitatsiya va KB reaksiyalari bilan aniq lanadi. Tashqi qobiqdagi glikoprotein tip maxsus antigen bo'lib, virionning yuqumlilik, gemagglutinatsiya qilish faolligini ta’minlaydi. Reproduksiyasi. Rabdoviruslar hujayraningsitoplazmasida ko‘p»ayadi.
Morfologiyasi.
Quturish virusi UK shaklida, o'lcham i 180-200 nm, eni "75-80 nm. Virion glikoproteid va glikolipidlardan iborat qobiq bilan o'rallgan bo'lib, gemagglutinatsiya qilish xususiyatiga ega. Virion tarkibida proteinkinaza va RNK polimeraza fermentlari bor. Babesh-Negri tanachalari nerw hujayralarining sitoplazmasida va ularning o'sim talarida joylashib, shar-simon, ovalsimon, ko'p qirrali shakllarda, o'lcham i 0,5-2,5 mkm.; tana_chalar nordon bo'yoqlar bilan qizil rangga bo'yaladi (111-rasm). I ll -rasm. Babesh-Negri tanachalari K o ‘p a y tir ish . Q u tu rish virusi sichqon, q o ‘y, j o ‘ja , quyon, dengiz cho'chqachasi, oq kalam ushlarning bosh m iya to 'q im a la ri va tovuq embrionlarida ko'paytiriladi; uni turli hayvonlarning hujayra kulturalariga moslashtirish mumkin, ammo hujayraga patogen ta’siri turg'un emas.
Virion o'zining glikoproteidlari bilan hujayra membranasidagi retseptorlarga adsorbsiya qilinadi va viropeksis yo'li bilan hujayra ichiga kiracdi. Virionlar kurtaklanish yo'li bilan plazmatik membrananing ma’lum bir qism idan tashqariga chiqadi. Hujayraning sitoplazmasida atsidofil kiritm alar hosil bo'Iadi. Quturish virusi 1892-yili V.Babesh va 1903-yili A .N egrilar quturishdan o'lgan hayv/onlaming bosh miya neyronlarida maxsus kiritmalar topishgan, shu saba_bli ularni Babesh-Negri tanachalari deb ataganlar. Quturish kasalligini virus qo'zg'atishini 1903-yili P.Remlenje isbotladi. Kasallikning maxsus profilaktikasini L.Paster ishlab chiqdi. Quturish virusi lyssavirus (yunoncha lyssa — suvdan qo'rqish) turkumiga mansub bo'lib, uni 1880-yili L.Paster kashmf etgan, kasallikning maxsus profilaktikasini ham u ishlab chiqqan. Viru_s, asosan, nerv sistemasini shikastlaydi, bunda ko'proq so'lak ajraladi.
Quturish virusi adaptatsion o'zgaruvchanlik xususiyatiga ega. Uning bu xususiyatidan L.Paster quturishga qarshi vaksina olishda foydalandi. Quturish virusining yovvoyi, «ko'cha» virusi deb nomlangan tipi mavjud.Paster bu virusni quyon miyasiga ko‘p marta qayta-qayta yuborib, infeksiyaga xos yashirin davrini 5 kungacha kam aytirishga erishdi. Virusning bu shtammiga inglizcha virus fixe deb nom berildi- U miyaga yuborilganda quyonlarning 100% ini nobud qiladi, ammo kuchuk va odamlar uchun patogenligini yo‘qotadi.Chidamliligi.Quturish virusi past harorat hamda glitsering-a chidamli. O ig an hayvonning nerv to'qimalarida uzoq vaqt saqlanib qoladi.Bu virus yuqori haroratga chidamsiz.Uni56°Cqizdirilganda60 daqiqada qaynatilganda 2 daqiqada o ‘z faolligini yo'qotadi. UB nurlar va dezinfeksiya qiluvchi moddalardan fenol,lizol,xloramin kabilar ta’sirida nobud bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
Asosiy adabiyotlar :

• Vahobov A.X. , Inog'omova M. Mikrobiologiya va virusologiya asoslari . Toshkent . Universitet . 2010 – yil
• Vahobov A. H. " Virusologiya asoslari ” Toshkent 2019 " Ijod - Press ” nashriyoti 2019.
• MirxamidovaR . , VaxabovA.X . , DavranovK . , TursunboevaG.S . Mikrobiologiyavabiotexnologiyaasoslari . Toshkent : Ilm Ziyo . 2014 .
• Vahobov A. H..Rasulova T.X .. Nizametdinova Ya.F .. Mansurova M.I .. Muzaffarova I.A. Mikrobiologiyadan amaliy va laboratoriya mashg'ulotlari uchun o'quv qo'llanma . Toshkent . Universitet nashryoti 2009 - yil
• Lisak V.V.Mikrobiologiya . Minsk : BGU , 2007 .

Internet manbalari:
https://trainingtools.ru/uz
https://uz.khanacademy.org
https;//ru.wikkipedia.org