Termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruvi fakulteti sport boshqaruvi kafedrasi

2.3
 
Xalqaro sport harakatini tashkil qilish va 
Amerika Qo’shma Shtatlarida jismoniy tarbiya dasturi 
Amerika sporti rivojlanishining bosh markazini o’rta maktablar, kollej va 
universitetlar tashkil qkladi. To’liqsiz o’rta va o’rta maktablarda jismoniy tarbiya 
bo’yi cha majburiy darslardan tashqari, makta5 va maktabdan tashqari sport ishlari 
keng rivojlangan. M akta b o’quvchisiga sport turini tanlash huquqi berilgan. 
Sportning suvda suzish, engil atletika, futbol, basketbol, voleybol turlari bo’yicha 
maxsus inshootlarga ega bo’lgan maktablarda bir tomonlama sport mutaxassisligi 
beriladi. Shu sababdan sport musobaqalari juda ko’p o’tkaziladi. Bundan tashqari, 
bolalar politsiya qoshidagi sport uyushmalari, kichik xristian assotsiatsiyalari, skaut 
otryadlarida sport bilan shug’ullanadilar. Undan keyingi bosqich kollej va 
universitetlar hisoblanadi. Amerika Qo’shma Shtatlari universitetlarida jismoniy 
tarbiya dasturi uch bo’limdan iborat: 
1.
1 kursda barcha talabalar uchun o’quv rejasi asosida majburiy darslar. 
2.
Oliy o’quv yurti ichidagi sport mashg’ulotlari, bu mashg’ulot 

---

24 
fakultativ 
shaklida 
tashkil 
qilinib, talabalar 
o’rtasida ommaviy sportni 
rivojlantirishga qaratilgan. 
Talabalar sporti rahbarligini ko’pgina tashkilotlar, ayniqsa, oliy o’quv 
yurtlariaro sport milliy assotsiatsiyasi olib boradi. 
AQShda sportni rivojlaitirishda havaskor dtletlar uyushmasi va Milliy Olimpiya 
qo’mitasi asosiy rahbarlik qiladi. 
Shu sababdan, bu tashkilotlar o’rtasida doimiy kelishmovchilik va o’zaro 
tortishuvlar mavjud. Bunga asosiy sabab moliyalashtiradigan yagona tizimning 
yo’qligidir. Bu ko’ngilsizliklarni bartaraf qilish uchun havaskorlik sporti haqidagi 
qonun qabul qilingan va AQSh Kongressi havaskorlik sporti harakatiga tegishli 
barcha faoliyatlarni Milliy Olimpiya qo’mitasiga yuklatilgan. 
AQSh Milliy Olimpiya qo’mitasi sportchilarni Olimpiya o’yinlari va 
Panamerika o’yinlarida qatnashish uchun tayyorlaydi. Shu bilan birgalikda, xalqaro 
sport harakatiga aloqador bo’lgan masalalar bilan shug’ullanadi. Ger- maniya, 
Angliya, Frantsiya, Yaponiya, Koreya, Xitoy va boshqa taraqqiy qilgan 
mamlakatlarda jismoniy tarbiya va sportga rahbarlik ishlari davlat idoralari 
tomonidan amalga oshiriladi. Shuningdek, sport federatsiyalari, turli uyushmalar, 
Milliy Olimpiya qo’mitalari ham boshqaruzchilikda faol ishtirok etadi. 
Sportdan foyda oladigan tashkilotlar, idoralar horijiy mamlakatlarda juda 
ko’p.Ular o’yinlar paytida savdo, tijorat, reklama kabi faoliyatlardan maqsadli 
foydalanadilar.Shu sababdan matbuot, televidenie sport markazlari, inshootlarida 
sportni keng targ’ib qilishda faollik bilan ishtirok etadi. 
G’Professional sport. Sport klublar, uyushmalar, sport sindikatlari va trestlari 
(horijdagi faoliyat ko’rsatuvchi tashkilotlar) tomonidan sportning bu yo’nalishi 
tashkil etiladi. Professional sportchilar shaxsiy va chakana savdo qiluvchi 
tashkilotlar, xodimlar bilan shartnomalar (kontrakt) tuzadi va ularga xizmat qiladi. 
Bu jihatlar jahonning barcha mamlakatlariga xos xususiyatga aylandi. Ya’ni 
engetuk va ishonchli sportchilar kelishilgan narxda sotib olinadi yoki sotiladi. 
Bunda sportchilarning shaxsiy roziligi, xohishi va tashabbusi asosiy rol o’ynaydi. 
Professional sportning yana bir o’ziga xos jihati borki, sportchilar 
cheklanmagan yoki havaskorlik sportidagi qoida yoki normativlardan ustunroq 

---

25 
bo’lgan holatlarda (vaqt, texnik-taktik qoidalar va hokazolar) bellashadilar. Masalan, 
og’ir va mutloq og’ir vazndagi boks, tennis va boshqa sport turlarida bu jihatlar 
ko’proq uchraydi. 
Xulosa qilib aytganda, horijiy mamlakatlardagi jismoniy tarbiya va sport 
ishlarini tashkil qilish va boshqarishning o’ziga xos xususiyatlari bo’lsada, ular 
xalqaro sport harakatlari talablari doirasida amalga oshiriladi. Ularning eng 
asosiy maqsadi katta va professional sportni rivojlantirish, uning negizida esa 
jismoniy trabiya va sport bilan shug’ullanuvchilarni ko’paytirish ko’zda tutiladi. 
1.
Xalqaro sport harakati taraqqiyotining asosiy bosqichlari haqida 
tushunchalar. (1860-1894, 1896-2000). 
2.
Xalqaro Olimpiya qo’mitasi, uning tashkiliy tuzilishi, maqsadi, 
vazifalar i. Bosh Assambleya, milliy olimpiya qo’mitalari assambleyasi, sessiya, 
kongress. 
3.
Xalqaro sport uyushmalari, sport federatsiyalari, qitalardagi sport 
tashkilotlari. Osiyo sport uyushmalari, ularning asosiy tadbirlari. Markaziy Osiyo 
sport uyushmalari. 
4.
Xalqaro sport va Olimpiya harakatining hozirgi muammolari. 
Xalqaro sport harakati jahondagi barcha davlatlar va xalqlarning kundalik 
faoliyati sifatida tarkib topgan hamda umumjahon miqyosida ijtimoiy-siyosiy, 
madaniy jarayonlarni o’zida ifodalovchi ijtimoiy faoliyatdir. Uning vujudga kelishi 
va taraqqiyot yo’li uzoq darvlarni hamda juda ko’p turli-tuman faoliyatlarni o’z 
ichiga oladi. 
E’tirof etish kerakki, jahonda taraqqiy etgan AQSh, Yaponiya, Janubiy Koreya, 
Germaniya, Frantsiya va boshqa davlatlar taraqqiyotida o’zining salmoqpi o’rni va 
har tomonlama mavqei jihatidan e’tiborga loyiq bo’lgan Rossiya, Xitoy, Hindiston, 
Arab mamlakatlari o’rtasida sport sohasida o’zaro aloqalar mavjud. Bu faoliyatlar 
esa xalqaro sport harakatiga ijobiy ta’sir o’tkazmoqda. 
Jahon xalqpari tarixida xalqaro sport harakati ham muhim ahamiyatga ega 
bo’lgan jarayondir. U xalqparni faqat sportdagi faoliyatlari bilangnna emas, 
balki turli millatlarning madaniyati, ijtimoiy taraqqiyoti, insonparvarlik hamda 
progressiv g’oyalari bilan ham o’zaro bog’laydi. 

---

26 
Xalqaro sport harakati o’zining tarixiy taraqqiyot bosqichlariga ega. Ya’ni 
XIX asrning oxirlarida Evropa mamlakatlarida xalqaro sport uchrashuvlari 
tashkil etilib, asta-sekin rasmiy musobaqalar tusini oldi. Natijada turli sport 
uyushmalari (federatsiyalari) tashkil qilina boshlandi. Buning-oqibati esa Xalqaro 
Olimpiya o’yinlarini davr talablari asosida tashkil qilish ga da’vat etdi. 
XIX asrning ikkinchi yarimida o’tkazilgan musobaqalarning yagona tartib 
va qoidalari bo’lmaganligi sababli Xalqaro sport harakatining rivojlanishiga 
birmuncha salbiy ta’sir ko’rsatdi. 
Shunday bo’lsa-da,1881 yilda Evropa gimnastika uyush-V masi, 1892 yilda 
akademik eshkak eshish Xalqaro federaiiyasi, 1904 yilda Xalqaro futbol 
federatsiyasi tashkil etildi. Bu siljishlar Xalqaro Olimpiya qo’mitasini tuzishga 
(1894) va uning faoliyatini rivojpantirishga sababchi bo’ldi. Bunda buyuk 
mutafakkir Per de Kubertenning G’FrantsiyaG’ xizmatlari nihoyat kattadir. 
Shuni ta’kidlash kerakki, xalqaro sport federatsiyalari hamda Xalqaro Olimpiya 
qo’mitasining dasturlari, xartiyasi, tashkiliy asoslar burjua sport xodimlari tomonidan 
ishlab chiqnlgan. Bu uzoq yillar davomida o’zgarishsiz faoliyat ko’rsatib keldi. 
Hozirgi kunda ham uning asosiy qismi o’z kuchi va mavqeini saqaab kelmoqda. 
Xalqaro sport harakatining birinchi bosqichi Oktyabr to’ntarishigacha bo’lgan 
davrni o’z ichiga oladi. Bu, albatta, birinchi Xalqaro Olimpiya o’yinining 
o’tkazilishi G’1896G’ va keyingi davrlarda har 4 yilda bir marta o’yinlarning tashkil 
qilinishi bilan belgilanadi. 
1894 yilda Parijda I Xalqaro sport kongressi bo’ldi. Bunda quyidagi masalalar 
ko’rib chiqilgan edi: 
1.
Havaskorlik va professionalizm. 
2.
Olimpiya o’yinlari. 
Hozirgi davrda Xatqaro Olimpiya qo’mitasiga 200 dan ortiq mamlakat a’zo 
bo’lib kirgai. Sobiq SSSR dan ajralib, hozir mustaqil davlat sifatida faoliyat 
ko’rsatayotgan respublikalar 1991-1992 yillarda Xatqaro Olimpiya qo’mitasiga a’zo 
qilib qabul qilindi. Bu mamlakatlarning sportchilari sport cho’qqilarini zabt etish, 
xalqlar o’rtasida tinchlik va do’stlikni mustahkamlash uchun o’z g’oyalarini olg’a 
surmokdalar. 

---

27 
Birlashgan millatlar tashkiloti G’BMTG’ Xalqaro sport harakatining 
rivojlanishi va uning tashkilotchisi Xalqaro Olimpiya qo’mitasi faoliyatining 
rivojlanishini e’tiborga olgan holda bu ishlarni kuzatib borish, tegishli yordam qilish 
maqsadida o’zining muhim tayanchi bo’lgan YuNESKO huzurida jismoniy 
tarbiya va sport bo’yicha Xalqaro sport kengashini tashkil q)ishi. Bu tashkilot davlat 
hisobida bo’lmagan davlat tashkilotlari bilanaloqador bo’lib, jismoniy tarbiya va 
sport bo’yicha kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash, ilmiy tadqiqotlar, tajriba 
almashish 
ishlari 
bilan 
shug’ullanadi. Xalqaro sport harakatida sport 
uyushmalarining ahamiyati va o’rni juda kattadir. 

---

28 
XULOSA 
Fan, madaniyat va ta’lim-tarbiyaning Yangi yo’nalishlari negizida antik 
Olimpiya o’yinlari qayta tiklashga urinishlar bo’ldi. Natijada, Shvetsiya, Angliya, 
Kanada va boshqa bir qator davlatlarda qadimgi Olimpiya o’yinlariga qiyoslab, yangi 
ko’rinishdagi o’yinlar o’tkazildi va umuman, jamiyatning o’sha davrdagi tuzilishi, 
diniy hukumronlik sharoitida bunday tadbirlarni muntazam o’tkazib borish, ularni 
xalqaro miqyosda tashkil qilishga hech bir davlat qodir emas edi. 
Shuni ta’kidlash kerakki, xalqaro sport federatsiyalari hamda Xalqaro Olimpiya 
qo’mitasining dasturlari, xartiyasi, tashkiliy asoslar burjua sport xodimlari tomonidan 
ishlab chiqnlgan. Bu uzoq yillar davomida o’zgarishsiz faoliyat ko’rsatib keldi. 
Hozirgi kunda ham uning asosiy qismi o’z kuchi va mavqeini saqaab kelmoqda. 
Xalqaro sport harakatining birinchi bosqichi Oktyabr to’ntarishigacha bo’lgan 
davrni o’z ichiga oladi. Bu, albatta, birinchi Xalqaro Olimpiya o’yinining 
o’tkazilishi G’1896G’ va keyingi davrlarda har 4 yilda bir marta o’yinlarning tashkil 
qilinishi bilan belgilanadi. 
1894 yilda Parijda I Xalqaro sport kongressi bo’ldi. Bunda quyidagi masalalar 
ko’rib chiqilgan edi: 
3.
Havaskorlik va professionalizm. 
4.
Olimpiya o’yinlari. 
Hozirgi davrda Xatqaro Olimpiya qo’mitasiga 200 dan ortiq mamlakat a’zo 
bo’lib kirgai. Sobiq SSSR dan ajralib, hozir mustaqil davlat sifatida faoliyat 
ko’rsatayotgan respublikalar 1991-1992 yillarda Xatqaro Olimpiya qo’mitasiga a’zo 
qilib qabul qilindi. Bu mamlakatlarning sportchilari sport cho’qqilarini zabt etish, 
xalqlar o’rtasida tinchlik va do’stlikni mustahkamlash uchun o’z g’oyalarini olg’a 
surmokdalar. 
Birlashgan millatlar tashkiloti G’BMTG’ Xalqaro sport harakatining 
rivojlanishi va uning tashkilotchisi Xalqaro Olimpiya qo’mitasi faoliyatining 
rivojlanishini e’tiborga olgan holda bu ishlarni kuzatib borish, tegishli yordam 

---

29 
qilish maqsadida o’zining muhim tayanchi bo’lgan YuNESKO huzurida 
jismoniy tarbiya va sport bo’yicha Xalqaro sport kengashini tashkil q)ishi. Bu 
tashkilot davlat hisobida bo’lmagan davlat tashkilotlari bilanaloqador bo’lib, 
jismoniy tarbiya va sport bo’yicha kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash, ilmiy 
tadqiqotlar, tajriba almashish ishlari bilan shug’ullanadi. Xalqaro sport harakatida 
sport uyushmalarining ahamiyati va o’rni juda kattadir. 

---

30