|
o‟quvchilarni turmushga tayyorlash, o‟z-o‟zini tarbiyalash.
12.1. Ta‟lim psixologiyasining mohiyati
Demak, ta‘lim berish, tarbiyalash va talabalarning umumiy rivojlanishlari
bir butunlikda amalga oshirish zarur.
Ta‘limning mazmuni hayot, xozirgi zamon fani bilan boglangan bo‘lganligi
uchun ham, vazifalarda mamlakatning iktisodiy rivojlanishini jadallashtirish
muammolari,
ishlab
chikarishning
mexanizatsiyalash,
avtomatlashtirish,
kompg‘yuterlash kabilar asosida intensivlash o‘z aksini topish kerak. ta‘lim
qoidalari - o‘qituvchining faoliyatini va talabalar tomonidan ilmiy bilimlarini
o‘zlashtirilishi, tegishli ko‘nikmalar va malakalar hosil kilinishining asosiy qonuni
va yo‘nalishlari o‘z ichiga oladi. Shu bilan bir vaqtda ta‘lim qoidalari har ikkala
faoliyatni, ya‘ni o‘qituvchi va talaba tomonidan o‘z oldiga kuyilgan vazifalarni
muvaffakiyatli amalga oshirish imkoniyatini beradigan bir kancha talablarni ham
umumlashtirib beradi. Shunga ko‘ra ta‘lim qoidalari o‘qitishning eng muxim
vazifalari nazariy va amaliy jixatdan to‘g‘ri xal kilinishining asosiy negizi
xisoblanadi.
Ta‘lim qoidalari deb umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarni
amalga oshirishga karatilgan ukish va o‘qitish jarayonlarining yo‘nalish, talabalar
tomonidan ilmiy bilimlarni o‘zlashtirilishi, bilim va malakalar hosil kilinishining
asosiy qonun va qoidalarining yigindisiga aytiladi.
So‘ngi yillarda olimlar tomonidan yaratilgan pedagogik adabiyotlarda
didaktik qoidalar turlicha guruxlashtirilmokda.
Ilmiy bilimlar - vokelikning xakkoniy inikosidir.
128
Tevarak atrofni o‘rab olgan dunyoning qonuniyatlarini, narsa va
xodisalarning ichki muxum xossalari va o‘zaro aloqalarini aks ettiruvchi
bilimlargina ilmiy xisoblanadi.
Ta‘limning ilmiyligi koidasi talaba va o‘quv materiallardagi qonuniyatlarni
aks ettirishi, tushunishi va o‘zlashtirilishi uchun to‘g‘ri sharoit yaratish maqsadida
zarurdir.
Nazariy koidalarni tushunish - materialning ilmiy asosda izoxlab berishning
muxim belgisi bo‘lib, u talabaning fikrlash faoliyati xususiyatlarini belgilaydi.
Ilmiy bilimlar ilmiyligicha kolib, vokelikning har xil darajasida aks ettirilishi
mumkin. Ilmiy izox ta‘limning hamma bosqichlarida har bir sinfda ilmiylik
qoidalari vazifalaridan birini nazariy ma‘lumotlar tizimini shu ma‘lumotlarida
tevarak atrofda dunyoni kanchalik chukur aks etganligi nuktai nazaridan bilib
olishdir.
Ilmiylik koidasi barcha esh guruxlardagi va turli o‘quv yurtlardagi
talabalarga urgatish uchun ilmiy jixatdan ishonarli amalda sinab kurilgan
ma‘lumotlar berilishi talab etadi. Ilmiy bilimlarni egallash jarayonida talabalar
ilmiy dunyoqarash, e‘tiqod tarkib topadi. Tafakkur rivojlanadi.
Ta‘limning ilmiy bo‘lish koidasi ta‘lim jarayonida talabalarning xozirgi
zamon fan texnika tarakkieti darajasiga muvofik keladigan ilmiy bilimlar bilan
qurollantirish, eshlarni ilmiy tadkikot usullar bilan tanishtirib borishni
tahminlashga karatilgan.
Didaktikaning ilmiylik koidasi maktab ta‘limining
mazmuniga ko‘ra aloqador bo‘lib kolmay, o‘qitish usullariga ham aloqadordir. U
ta‘lim jarayonida fan texnika yutuklaridan foydalana oladigan o‘qitish usullari
takomillashtirishning ham talab etadi. Dars mazmunining mukobil to‘zilishining
tanlash, o‘qitishdagi didaktikaning tizimlilik koidasini xisobga olishni talab qiladi.
Ta‘limda izchillikka rioya qilib o‘qitish lozim, toki bugun o‘rganilgan
bilimlar kecha o‘rganilganlarini mustaxkamlasin, ertaga o‘rganiladiganlariga
zamin hosil kilsin.
Ya‘ni o‘tilayotgan fan yoki bayon qilinayotgan yangi materialning
talabalarning oldingi o‘zlashtirgan ilmiy bilimlari, ko‘nikma va malakalari bilan
izchil o‘zviy bog‘lanishi, shu bilan bir vaqtda o‘qitilaetgan o‘quv materiallarini
o‘zlashtirish orkali kelajakda yangi bilimlarini o‘zlashtirishga, shuningdek
navbatdagi ta‘lim bosqichiga zamin yaratilishi nazarda tutiladi.
ta‘limning bosh vazifasi-o‘quvchilarga fan asoslarini faol, ongli, mustahkam, va
sistemali ravishda egallashning ta‘minlanishidir. O‘zlashtirish-o‘quvchining
uyushgan bilish faoliyatidir. Ijodiy o‘zlashtirish sifatida o‘qish, bilim egallash uch
omilga-nimani o‘qitishga bog‘liqdir. O‘zlashtirishning psixologik komponentlari:
o‘qishga ijobiy munosabatda bo‘lish, material bilan bevosita hissiy tanishish,
olingan materialni faol ravishda qayta ishlash jarayoni bo‘lgan tafakkur, qabul
qilingan va ishlab chiqilgan materialni esda olib qolish. O‘qitishning turli
bosqichlarida analitik-sintetik faoliyat.
O‘quv faoliyati bu shunday faoliyatki, unda shaxsning psixik jarayonlari
shakllanadi va rivojlanadi, uning asosida yangi faoliyatlar yuzaga keladi.
O‘quv faoliyati insonning butun hayoti davomida namoyon bo‘luvchi
uzluksiz jarayondir.
129
Rus psixologi A.N.Leontev inson faoliyatining psixik va amaliy shakllari
mavjudligini, bola ongi aynan o‘quv faoliyatida o‘sishini ta‘kidlaydi.
D.B.Elkonin esa o‘quv faoliyatining xususiyatlarini ko‘rsatib, uni mohiyatiga,
mazmuniga va o‘zini namoyon bo‘lish shakliga ko‘ra ijtimoiyligini ta‘kidlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
