Termiz davlat universiteti pedagogika va ijtimoiy ish kafedrasi umumiy pedagogika

MASHG’ULOT TURI: MA’RUZA
11-MAVZU. JINOYATCHILIK BOLALARDA
G’AYRIQONUNIY HATI-HARAKATNING NAMOYON
BO’LISHI SHAKLI SIFATIDA.
MASHG’ULOT REJASI:

1. 
   Voyaga yetmaganlar jinoyatchilik muammosi.
   
2. 
   Voyaga yetmagan huquqbuzarlar uchun maxsus o’quv tarbiya muassasalari.
   
3. 
   Voyaga yetmagan huquqbuzarlar bilan olib boriladigan ijtimoiy pedagogogik faoliyat.
   

Adabiyotlar:
1. Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools.
2. Michael Uljens.School Didactics and Learning: A School Didactik Model Framing an Analysis of Pedagogical Implications of Learning Theory 2008-y.
1. Voyaga yetmaganlar jinoyatchiligi muammosi
Balog’at yoshiga yetmaganlar va yoshlar o’rtasidagi jinoyatchilik butun dunyoda eng dolzarb ijtimoiy muammolardan biri hisoblanadi. Bunday jinoyatchilikning o’sishi eng avval rivojlangan kapitalistik mamlakatlar uchun xosdir.Balog’at yoshiga yetmaganlar va , yoshlarning kelajaklariga ishonmasliklari, jamiyatni boshqarish hozirgi zamon usullaridan qoniqmasliklarini ko’rsatadilar.
Masalan, Germaniya politsiyasi ma’lumotlari bo’yicha 1996 yili hibsga olingan hamma huquqbuzarlardan 14 % doimiy ish joyiga egaemasedi. Aniq harakatlar bilan o’g’rilik qilgan jinoyatchilar orasida ishsizlar to’rtdan bir qismini tashkil etdilar, ular tomonidan shaxslarga nisbatan jinoyatlar 28 %, 34 % bosqinchiliklar amalga oshirilgan.
G’arb mutaxassislari balog’at yoshiga yetmaganlar orasida jinoyatchilikning o’sib borishi sabablari haqida boshqa fikrlarni ham aytadilar. Masalan, balog’atyoshiga yetmaganlaruchunodilsudvahuquqbuzarlikniolidiniolishAQSHfederalbyurosirahbariA.Regnerio’smirlarorasidajinoyatchilikningasosiysabablarioilalarningbuzilishi, bolalarbilanberaxmmunosabatlardabo’lish, bolalarningta’limolishvatarbiyalanishhuquqlariningbuzilishi, yashashuchunqulaysharoitlariningbo’lmasligivanatijadabolalarninguydanketibqolishlaridebhisoblaydi. Konnektikutshtatidabalog’atyoshiga yetmaganlarnitekshirishjudajiddiyzulmo’tkazganjinoyatchilarorasida 75 % o’zlarigahamota-onalarivaboshqashaxslartomonidanshavqatsizmunosabatko’rsatilganinianiqlabberdi. Ularkuchishlatibjinoyatsodiretishlarningumumiysonidan 33 % nisodiretganlar.
Yaponiyalikmutaxassislaro’zmamlakatlaridabalog’atyoshiga yetmaganlarjinoyatlarihozirchao’sibborishisabablarinio’zigaxosbaholaydilar. Ularjinoyatchiliko’sishiturmushsharoitlaring, farovonlikningo’sishivao’qishbilan, oiladatarbiyaning yetarlibo’lmasligi, oilaningan’anaviyqadriyatlaribuzilishi, individualizmningnamoyonbo’lishibilanbog’liqoqibatlar-stresslarsabablidebhisoblaydilar. Yaponiyadao’tkazilgantekshirishlarbalog’atga yetmaganhuquqbuzarlarko’pinchaota-onasizo’sgarlar, hamdakamta’minlanganoilalardanchiqqanbolalarbo’libchiqishiniko’rsatdi.
Rossiyalikmutaxassislarhamjinoyatchilikningo’sishiniko’rsatadilar. Hozirgidavrdao’smirlarRossiyadaaholiningengkriminogenzararlanganqismihisoblanadilar.
O’zbekistonRespublikasijinoyatKodeksigabinoanbalog’atyoshiga yetmaganhuquqbuzardebjinoyatsodiretishpaytigakelib14yoshgato’lgan, lekinhali18yoshgato’lmaganshaxslarhisoblanadilar. Balog’atyoshiga yetmaganligijavobgarlikniyumshatuvchiholatsifatidaqaraladi. Masalan, balog’atyoshiga yetmaganlarganisbatanba’ibirjazolarko’zdatutilmagan, xususan, o’limjazosi.
O’zbekistonRespublikasisudamaliyotidaxukmniijroetishnikechiktirishdankengfoydalanishnialohidata’kidlashkerak, bundanhozirgikundaozodlikdanmahkumetiladiganhammabalog’atyoshiga yetmaganlarningtaxminanyarmiganisbatanqo’llanilmoqda.
Bundantashqari, huquqbuzarlarningma’lumqismi (20 % danortig’i) jazoberilishdagiyokijinoiyjavobgarlikdanozodetilmoqda. Buishlarbo’yichamateriallaryokibalog’atga yetmaganlarishlaribo’yichakomissiyalargayuboriladiyokiularganisbatanmajburiytarbiyalashchoralariqo’llaniladi, masalan, quyidagilar:
1) ogohlantirish;
2) ularniota-onalariyokiularnio’rninibosuvchishaxslar, yokimaxsus
davlatorganlarinazoratigatopshiriladi.
3) keltirganzarariniqoplashmajburiyatiyuklatiladi.
4) bo’shvaqticheklanadivaboshqalar.
Tarbiyaviyta’sirchoralarinimuntazambajarmaykelganholatidasudjinoiyjavobgarlikkatortishimumkin.
Shundayqilib, haqiqatdajinoiyjazolarjinoiyjazonadiganharakatlaramalgaoshirgano’smirlarningyarmidankamiganisbatanqo’llanilmoqda. Alohidabalog’atyoshiga yetmaganlaruchunmumkinbo’lganjazo (amalgaoshirish) asosiyturiozodlikdanmahrumetishhisoblanadi, bujazoniulartarbiyalashkoloniyalaridao’taydilar. Agardahuquqbuzarliksodiretgano’smir 14 yoshgato’lmaganbo’lsa (ya’nijinoiyjavobgarlikkatortishyoshigato’lmaganbo’lsa) unimaxsuso’quv-tarbiyaviytashkilotgayuboradilar.
Ijtimoiy-pedagogikadadelikventhulqidebo’rnatilganhuquqiyqoidalarnibuzishvaxuquqbuzarlikkaolibkeladiganhulqitushuniladi: