47
II.3. O‟quv fanlarida interfaol usullardan foydalanish orqali barkamol
avlod qilib tarbiyalash
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining «Barkamol avlod yili Davlat
dasturi to`g`risida»gi Qarorida: «… ta`lim jarayoniga yangi axborot-
kommunikatsiya va pedagogik texnologiyalarni, elektron darsliklar, multimediya
vositalarini keng joriy etish...» bilan bir qatorda «… o`qituvchilar va murabbiylar
mehnatini moddiy hamda ma`naviy rag`batlantirish bo`yicha samarali tizimni
yanada rivojlantirish...» qat`iy vazifalardan biri qilib belgilangan.
Darhaqiqat, maktablarimizning moddiy bazasi keng rivojlantirilishi,
darsliklar, ta`lim standartlari va o`quv dasturlari muntazam takomillashtirilib
borilishi, shuningdek, o`qituvchining kasbiy tayyorgarligi, mahorati va
bilimdonligi, zamonaviy pedagogik texnologiyalar, interfaol usullarni darslarda
qo`llay olishi ham juda muhimdir. U o`quvchiga puxta bilim berishi, erkin, ijodiy
fikrlash ko`nikma, malakalarini hosil qila olishi ham zarur.
Takomillashtirilgan standartlar, yangi o`quv dasturlari boshlang`ich
sinflardanoq o`quvchini erkin fikr yuritish orqali muloqotga kirisha olish
qobiliyatini shakllantirishga, so`z boyliklarini oshirishga, o`qish texnikasini yaxshi
egallashga, chiroyli va savodli yozish ko`nikmasini hosil qilishga, nutq
madaniyatini yuksaltirishga e`tibor qaratishni taqozo etmoqda.
Shu bois ham ta`lim jarayonini insonparvarlashtirish, liberalizatsiya
qilish (erkinlashtirish) demokratizatsiyalashtirish, bolaga samimiy va do`stona
munosabatda bo`lish, hamkorlik va hamijodkorlikda tashkil etishni taqozo
etmoqda. Qisqa qilib aytganda, o`quv jarayoni markazida o`quvchi shaxsi va qadri,
ma`naviyati turmog`i lozim. O`quv jarayoni o`quvchi shaxsi, uning ma`naviyatiga
qaratilgan va yo`naltirilgan bo`lishi talab etilmoqda.
Shuni e`tiborda tutish kerakki, shaxsga qaratilgan ta`lim o`quvchining
o`quv-biluv mehnatini tashkil etishni harakatlantiruvchi, uning qiziqish, xohish,
talab-istaklarini ro`yobga chiqaruvchi kuch bo`lib xizmat qiladi.
48
O`quvchi shaxsiga qaratilgan ta`lim, o`quvchining faolligini oshirish,
mustaqil, ijodiy fikrlashga o`rgatish, mustaqilligini, erkinligini ta`min etish,
qiziqishlari asosida (motivatsiya) ish yuritish, ichki imkoniyatlarini ishga solish,
o`z qiziqishlari orqali qo`shimcha ta`lim olishga yo`llash, o`z-o`zini rivojlantirishni
o`z ichiga oladi.
Interfaol ta`lim jarayonida dars o`quvchilarning o`zaro muloqotlari asosida
amalga oshiriladi. Interaktiv ingliz so`zidan olingan bo`lib, «Interakt», ya`ni, Inter
— bu «o`zaro», «akt» — harakat, ta`sir, faollik ma`nolarini bildiradi.
Interfaol metod — ta`lim jarayonida o`qituvchi va o`quvchilar o`rtasidagi
faollikni oshirish orqali ularning o`zaro harakati, ta`siri ostida bilimlarni
o`zlashtirishni kafoiatlash, shaxsiy sifatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi. Ushbu
usullarni qo`llash dars sifati va samaradorligini oshirishga yordam beradi. Uning
asosiy mezonlari — norasmiy bahs-munozaralar o`tkazish, o`quv materialini erkin
bayon etish, mustaqil o`qish, o`rganish, seminarlar o`tkazish, o`quvchilarni
tashabbus ko`rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, katta guruh, sinf
jamoasi bo`lib ishlash uchun topshiriq, vazifalar berish, yozma ishlar bajarish va
boshqalardan iborat.
Interfaollik, bu — o`zaro ikki kishi faolligi, ya`ni, bunda o`quv-biluv
jarayoni o`zaro suhbat tariqasida, dialog shaklda (kompyuter aloqasi) yoki
o`qituvchi-o`quvchilarning o`zaro muloqotlari asosida kechadi.
Interfaollik — o`zaro faollik, harakat, ta`sirchanlik, o`quvchi-o`qituvchi,
o`quvchi-o`quvchi (sub`yekt-sub`yekt) suhbatlarida sodir bo`ladi. Interfaol
metodlarning bosh maqsadi — o`q jarayoni uchun eng qulay muhit vaziyat yaratish
orqali o`quvchining faol, erkin, ijodiy fikr yuritish, uni ehtiyoj, qiziqishlari, ichki
imkoniyatlarini ishga solishga muhit yaratadi. Bunday darslar shunday kechadiki,
bu jarayonda bironta ham o`quvchi chetda qolmay, eshitgan, o`qigan, ko`rgan
bilgan fikr- mulohazalarini ochiq-oydin bildirish imkoniyatiga ega bo`ladilar.
O`zaro fikr almashish jarayoni sodir bo`ladi. Bolalarda bilim olishga havas,
qiziqish ortadi, o`zaro do`stona munosabatlar shakllanadi.