Termiz davlat universiteti moliya kafedrasi mavzu: ish haqining iqtisodiy mazmuni

Davriyligi
MIH darajasi
01.01.1991yildan - 01.11.1993 yilgacha	350 rubldan - 16200 rublga qadar o’tarilgan
01.12.1993 yildan - 01.06.1994 yilgacha	24300 sum o’pondan - 70000 sum o’ponga qadar o’tarilgan
01.07.1994 yildan - 1.12.2016yilgacha	70 sumdan- 118400 sumgacha o’tarildi

Nazariy va amaliy kuzatishlar shuni ko'ratadiki mehnat haqining quyi darajasi ishsizlikni keltirib chiqaruvchi bosh omil hisoblanadi. Oladigan mehnat haqi istemol savatchasidan quyi darajada ishchi va hizmatchilar ishlagandan ko'ra uyda o'tirishni afzal ko'rishadi. Natijada, mehnatga layoqatli aholining katta qismi yuqoridagi va boshqa sabablar tufayli norasmiy ko'rinishga ega bo'lgan ishlar (shahsiy tamorqa, mayda chayqovchilik, mardikorlik ishlari) bilan shug’ullanishiga moyilligi yuqori bo'ladi. Shu sababli mulk egasining qiziqishlari ustunligida muayyan ish narhini faqat bir tomonning istagi bilan hal etilishini cheklovchi, qonun bilan qat'iy belgilangan tartiblarni ham joriy etmoq lozim. Tug’ri, ish haqi ishlab chiqarish harajatlarida asosiy element va mahsulot tannarhini o'stiruvchi omil shuningdek, narx siyosatiga ta'sir etuvchi birlik sifatida qaraladi. Lekin bu degani ish haqini istagancha kam ko'rsatish, sarflash orqali mahsulot tannarhini kamaytirish va foydani o'stirish lozim degani emas. Foyda abstrakt tushuncha va uning realligini ta'minlash aktivlarda ko'rinadi,mehnat haqining hisob-kitoblarida emas. Shu sababli tartibga solib turiladigan bozor iqtisodiyotini muhim qoidalariga qarama-qarshi turmagan holda inson

uchun fiziologik jihatdan va hayotiy zarur hisoblangan mahsulotlar qiymatini eng kam taminlagan oilada ham bitta, ikkita farzandni boqib katta qilishga imkon beruvchi ish haqi normalariga o'tib borish lozim.

Misol. Muhandis yanvar oyida 16 kun ishlagan. Oyda ish kunlari soni 20 kun. Oylik lavozim maoshi - 617,1 ming so'm. Yanvar uchun mukofot foizi75%. Lavozim maoshi bo'yicha haq 493680 so'm (617100 : 20 x 16). Mukofot 370260 so'mga teng (493680 x 75 : 100). Umumiy ish haqi 863940 so'mni tashkil etadi (493680 + 370260).

Misol. Korxona kassasiga hisob-kitob schyotidan hodimlarga ish haqi to'lashga mo'ljallangan 100000 ming so'm miqdoridagi summa kelib tushdi. Ish haqini kassir to'lov qaydnomasiga ko'ra 3 kun berish muddati bilan to'laydi. Bu muddat o'tgach, 20000 ming so'm miqdoridagi olinmagan summa deponentlandi.