Termiz davlat universiteti maktabgacha ta’lim metodikasi kafedrasi maktabgacha pedagogika

 
Nazorat savollar: 
1. 
Bolalarni 
daromad 
va 
xarajatlarni 
taqsimlashga 
o‘rgatish, 
jamg‘armalardan  qanday foydalanishni mumkin? 
2.  Bola  MTMda  matematikani  tushunmasdan  yodlamaydi,  balki  uni 
o‘zining  kundalik  va  bulg‘usi  vazifalarni  xal  etish  asbobi  deb  biladi.  Ushbu  fikr 
muallifi kim? 
 
 
10-mavzu: MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA IQTISODIY 
TUSHUNCHALARNI BERISHDA YANGI PEDAGOGIK 
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH YO‘LLARI 
Reja: 
1. Maktabgacha ta’lim muassasasida iqtisodiy tushunchalarni berish usullari  
2.  Iqtisodiy  ta’lim  tarbiya  berishda  yangi  pedagogik  texnologiyalardan 
foydalanish yo‘llari  
3. Iqtisodiy tarbiya jarayonida bolalarda tejamkorlikni shakllantirish 
 
Tayanch so`zlar. Tarbiya, ta`lim, jarajon,bolalar, faoliyat, iqtisod, tejamkorlik 
 
Extiyojlar  insonning  hulk-atvori  va  rivojlanishining  ichki  manbalaridir. 
Binobarin,  tarbiya  birinchi  navbatda  ehtiyojlarni  shakllantirishga  yo‘naltirilgan 
bo‘lishi  kerak.  Insonda  ahloqiy  jihatdan  o‘zini  oqlaran,  oqilona  ehtiyojlar 
tarbiyalanishi  lozim.  Zero  ular  oila,  bog‘cha,  jamiyatning  moddiy  imkoniyatlari 
bilan  solishtirilishi  va  mehnat  faoliyatida  qondirilishi  kerak.  Bolalarni  shunday 
fikrga  olib kelish  kerakki, ular hayotda  biz  doimo  turli xil buyumlar  to‘plamidan 
yaxshisini, o‘zimizga mosrog‘ini tanlab olishga to‘g‘ri kelishini bilsinlar. Tanlash 
uchun esa dastlab sotib olinadigan buyumlarni o‘zaro taqqoslash zarur. Taqqoslash 
uchun  miqdor  va  sifat  ko‘rsatkichlari  kerak  bo‘ladi.  Demak  bolalarga 
matematikani  bilmasdan  turib  o‘lchash,  taqqoslash,  to‘g‘ri  tanlash  mumkin 
emasligini tushuntirish lozim. 
Bolalarga  tanlash  hayotimizning  doimiy  hamrohi  ekanligi  hamda  u 
matematik  hisob-kitoblar  yordamida  amalga  oshiriladigan  iqtisodiy  mulohazalar 
va  tanlashlarga  asoslanishi  haqida  tushuncha  berish  kerak.  Matematikani  bilmay 

---

38 
 
turib  doimo  nimalarnidir oz-ozdan  yo‘qotishimiz  mumkin, lekin  bir  yil ichida bu 
yo‘qotishlar sezilarli summani tashkil etadi. Vaholanki, bu pulga o‘ziga yoki o‘z 
oilasiga  birorta  kerakli  narsani  sotib  olish  mumkin  bo‘lardi.  Shunday  ekan, 
iqtisodni  matematika  bilan  uyg‘un  xolda  bilmaslik  har  qanday  kishi  uchun 
zararlidir.  Chunki  u  doimo  o‘zi  uchun  kerakli  puli,  vaqtini  yo‘qotadi,  yaxshi 
imkoniyatlarni boy beradi. Iqtisod bilan matematikani yaxshi bilish hayotga to‘g‘ri 
tayyorlashga yordam beradi. 
Bundan  tashqari,  iqtisodiy  tarbiya  jarayonida  bolalarda  maqsadga  muvofiq 
ravishda  mehnat  qilish,  mehnat  unumdorligini  oshirishga  intilish,  o‘zi  va  jamoa 
mehnatiga,  ish  vaqtiga  nisbatan  tejamkor,  rejali  bo‘lish  ehtiyojini  shakllantirish 
muhimdir.  Iqtisodiy  tarbiya  ishlab  chiqarish  qurollariga,  mehnat  predmeti  va 
jarayoniga ongli munosabatning paydo bo‘lishiga yordam beradi. 
Bog‘chada  tejamkorlik,  extiyotkorlik  ko‘nikmalari  va  odatlarini  avvalo 
bolalarning  vaqt  budjetiga,  shaxsiy  buyumlarga  bular  asosida  umuman  ijtimoiy 
mulkka  nisbatan  shakllanadi.  Bunga  faqat  malakani  emas,  balki  extiyojiga  qarab 
ish ko‘rish odatini tarkib toptirish muhimdir. 
Tejamkorlik  va  omilkorlik  munosabati  mehnatdagi  mas’uliyatsizlik 
faktlariga  murosasizlik  bilan  birgalikda  jamoat  mulkini  orttirishga  olib  keladi. 
Tarbiyada bu ikki vazifa bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan bo‘lishi kerak. 
Iqtisodiy  ta’lim  va  tarbiyaning  mazmuni  quyidagi  masalalarni  o‘z  ichga 
olishi kerak. 
-iqtisodiy  rivojlantirishning  o‘zbek  modeli  va  jamiyatni  yanada 
takomillashtirishda uning ahamyati;  
-O‘zbekistonda bozor munosabatlarini shakllantirishda davlatning roli; 
-O‘zbekistonda davlat qurilishi va iqtisodiyisloxotlarning asosiy tamoyillari; 
-O‘zbekiston  Respublikasining  bozor  munosabatlariga  kirishi  zarurligi  va 
uning vazifalari;  
-O‘zbekiston  davlat  tuzilishining  milliy  shakliga,  jamiyat  ishlarini 
demokratik boshqaruviga o‘tishining mustaqil yo‘li; 
-barqarorlik  tushunchasi,  uning  asosiy  belgilari,  barqarorlikni  ta’minlash 
omillari; 
-O‘zbekistonda  narxlarni  liberalizatsiyalash  va  bozor  infrastrukturasining 
shakllana boshlashi;  
-O‘zbekiston 
Respublikasida 
samarali 
soxaviy-ishlab 
chiqarishni 
shakllantirish  yo‘llari  va  yo‘nalishlari.  Yuqorida  ko‘rsatib  o‘tilgan  masalalarga 
javob  tayyorlashda  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.Karimovning  asarlari 
so‘zlaran nutqlari dastlabki manbalardan hisoblanadi. 
Ammo,  ilmiy-texnika  taraqqiyoti  nuqtai  nazardan,  hozirgi  kunda  bog‘cha 
yoshining  kasbiy  tayyorgarligini  tashkil  etishning  eskirib  qolgan  forma  va 
metodlariga  tayanadi.  U  ta’limni  ishlab  chiqarish  mehnati  bilan  qo‘shib  olib 
borishda, juda sodda, ba’zan xonaki bog‘cha xo‘jaligiga asoslanadi. Keskinlashib 
borayotgan  qarama-qarshiliklar  bog‘cha  yoshlari  orasida  salbiy  hodisalar:  siyqa 
mazmunli va sodda mehnati bilan bog‘liq ishlarni bajarishni istamaslik, dangasalik 
va  mehnatga  beparvo  bo‘lish,  pala-partishlik,  o‘ta  intizomsizlik,  mehnatning 
yomon  tashkil  etilishi  va  mehnat  unumdorligining  pastligiga  odatlanish  kabi 

---

39 
 
holatlarni keltirib chiqaradi. Iqtisodiy ta’lim va tarbiyaning maqsadi yosh avlodni 
mamlakatimizda  olib  borilayotgan  islohatlarda  ongli  va  iqtisodiy  savodli  ishtirok 
etishga  tayyorlashdan  iborat.  Bu  esa  islohatlarning  o‘tkazilishini  ancha 
tezlashtiradi,  iqtisodiyotni  o‘zgartirish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  sarf-xarajatlarni 
qisqartiradi.  Iqtisodiy  ta’lim  bolara  ehtiyoj  turlari  va  ularni  qondirish  manbalari 
hakida, tanlash zarurligi to‘g‘risida, inson va jamiyat hayotida pulning roli haqida, 
daromadlaring manbayi va oila sarf-xarajatlari strukturasi to‘g‘risida tushunchalar 
berish (tasavvur hosil qilishi) kerak.  Bolalarning  tovarga  va  xizmatlar  haqidagi, 
ularni  qanday  hosil  bo‘lishi,  ishlab  chiqaruvchining  munosabatlari,  savdo 
tashkiloti  va  iste’molchi  to‘g‘risidagi,  mulkning  nima  ekanligi  haqida  bilimlari 
yuqorida aytib o‘tilgan tasavvur (tushuncha)larga asoslanishi kerak. Bolalarni ko‘p 
darajali  iqtisodiyot:  bog‘cha  va  uy-xo‘jaligi,  korxona,  regional  xo‘jalik  va 
iqtisodiyoti  olamiga  olib  kirishi  lozim.  Uni  o‘z  oilasining  iehtiyojlarini,  shu 
jumladan o‘z ehtiyojlarini tahlil qilishga, ulardan birinchilari-hayotiy muhimlarini 
ajratib  ko‘rsatishga,  oila  ehtiyojlarini  qondirishda  oila  budjeti  imkoniyatlarini 
aniklashga  o‘rgatish  kerak.  Unga  o‘z  pullaridan  qanday  qilib  yaxshiroq 
foydalanish, magazinlardan  eng  oddiy  narsalar xarid  qilish  haqida  gapirib  berish, 
ehtiyojlarini qondirishda mehnatning ahamiyatini tushuntirishi lozim. Jamiyatning 
yacheykasi  sifatida  oilaning  stabillashuv,  ommaning  islohatlarni  tushunishi  va 
qo‘llab-quvvatlashi,  iqtisodiy  o‘zgarishlar  samaradorligini  oshirish  oldida 
qo‘yilgan maqsadga erishishning muhim natijasidir.