Tеrmiz davlat univеrsitеti kasbiy ta’lim kafedrasi

ELEKTR ULANISHLAR SXEMALARI
Elektr ulash sxemasi (elektr sxema) deb elektr qurilmalarini shartli belgilar bilan grafik Tasvirlashga aytiladi. Elektr sxemalar elektr qurilmalarni tashkil qilgan elementlarni va ularni bir-biriga ulash usullarini ko‘rgazmali tasavvur qilishga imkon beradi. Texnikaning tili chizma bo‘lganidek, elektr sxemasi ham elektrotexnikaning tili hisoblanadi.
Elektr qurilmalar odatda bir necha qismlardan tuzilgan bo‘ladi. Elektr qurilmalar asosiy qismlarining o‘zaro bog‘la-pishini ko‘rsatish uchun ko‘pincha ularni blok-sxemalar (skelet-sxemalar) ko‘rinishida tasvirlanadi. Blok-sxema elektr qurilmalarining faqat yirik qismlarini tasvirlaydigan va ular­ning o‘zaro ulanishini ko‘rsatasdigan soddalashtirilgan chizma-sidan iboratdir (6-rasm).



6- rasm. Turar joy yoritish elektr qurilmasining bloksxemasi (sodda bo‘lishi uchun bir seksiya, bir qavat va bir xonadon ko‘rsatilgan).
Prinsipial sxemalar elektr qurilma elementlarining elektr bog‘lanishini va o‘zaro bog‘li ishlashini ko‘rsatadi, lekin ularning joylashish. joyini ko‘rsatmaydi.
Ko‘p chiziqli prinsipial elektr sxemalarda (7- rasm, a) har bir sim alohida chiziq bilan, lekin bir chiziqli sxemada, simlar miqdori qancha bo‘lishiga qaramay, bitta chiziq bilan belgilanadi (7-rasm, b).
Montaj sxemalar elektr qurilma elementlarining barcha elektr ulanishlari va shu qurilma konstruksiya qismlariga nisbatan ularning joylashishlari ko‘rsatilgan ish chizmasi hnsoblanadi (8-rasm).

7-rasm. Olti lampaga mo‘ljallan- (8-rasm a,b,v.).

gan lampali reostatning prinsipial
elektr sxemasi:
a—ko‘p liniyali; b—bir liniyali.