Termiz davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy tarbiya va sport nazariyasi kafedrasi

Past-baland qo„shpoyada bajariladigan mashqlar 
Sport jihozlarining tuzilishi asosiy va sport gimnastikasining turli-tuman mashqlarini bajarish 
imkonini beradi. 
Hozirgi zamon sport gimnastikasining baland-past qo‗shpoyadagi mashqlari, asosan, ayollar 
uchun  tebranish  mashqlaridan  tashkil  topgan  dinamik  mashqlar  to‗plamidan  tashkil  topgan 
mashqlarni  bajarish  uchun  qo‗llaniladi.  Bu  elementlar  aylanishlar,  burilishlar,  osilish  holatidan 
tayanishga  o‗tish  va  yana  osilishga  qaytishlar  hamda  qo‗shpoyani  bir  yog‗ochidan  ikkinchisiga 
shitob bilan tasodifiy va murakkab uchib o‗tishlar bilan o‗zaro birikkandir. Mashqlar to‗plamlarida 
uchraydigan statik mashqlar mustaqil ahamiyatga ega bo‗lmasdan, birikmalardagi mashqlarning 
o‗tkinchi  fazasi  bo‗lib  xizmat  qiladi.  Mashqlar  o‗rgatishning  boshlang‗ich  bosqichlarida  statik 
elementlar  va  shuningdek,  osilish  hamda  tayanishlarda  ijro  etiladigan  eng  oddiy  tebranish 
mashqlari baland-past qo‗shpoya uchun muhim o‗quv materiali hisoblanadi. 
Mashqlarning  tebranma  ifodasi  harakatlanish  kuchidan  to‗g‗ri  foydalanishi,  harakatning 
zarur paytida esa jismoniy kuch ishlatishni talab qiladi. 
Baland-past  qo‗shpoyada  mashq  bajarishni  muvaffaqiyatli  o‗zlashtirishning  muhim  sharti 
maxsus jismoniy sifatlarni: egiluvchanlik (yelka, tos-son bo‗g‗inlari, umurtqa pog‗onasining bel 
va ko‗krak qismlari harakatchanligi)ni, yelka va tos-son bo‗g‗inlarini qoplab olgan mushaklarining 

---

115 
 
tezkorlik kuchini, chidamkorlik va chaqqonlik jismoniy sifatlarini tarbiyalash va rivojlantirishdan 
iboratdir. Qo‗shpoya yog‗ochlaridan ushlashning quyidagi turlari mavjud: 
a) 
ustidan  ushlash  (osilish).  Barmoqlarning  ichki  tomoni  orqaga  qaratilib,  bosh 
barmoqlar bir-biriga qaratilgan bo‗ladi. Besh barmoqning hammasi yog‗och ustini qoplab oladi; 
b) 
pastdan  ushlash  (osilish).  Barmoqlarning  ichki  tomoni  oldinga  qaratilib,  bosh 
barmoqlar  esa,  tashqariga  qaratiladi.  Besh  barmoqning  hammasi  yog‗ochni  talabadan  qarama- 
qarshi tomondan qoplab oladi. 
Besh barmoq bilan yog‗ochni pastdan ushlash, shuningdek, har xil va teskari ushlashlarga 
ham  taalluqlidir.  Tayanish  holatida  ushlashning  hamma  xillarida  ham  har  bir  qo‗lning  to‗rt 
barmog‗i ushlashga taalluqli tomondan (odatdagidek), bosh barmoq esa, yog‗ochni qarama-qarshi 
tomondan qoplab oladi. 
Asosiy mashqlar 
Bukilib-yozilib  tebranish.  Yuqoridagi  qo‗shpoya  yog‗ochida  osilish  holatidan  oyoqlar  tos- 
son bo‗g‗inidan bukilib, oldinga ko‗tariladi. Keyin oyoqlarni pastga va orqaga siltab bel qismidan 
kerishgancha tos-son bo‗g‗inidan to‗la rostlanib va ayni vaqtda qo‗Uami bukmasdan osilib turib, 
yelkalarni  oldinga  yo‗naltirish  zarur.  (Harakatlarning  hammasi  butun  muayyan  bir  tezlikda 
to‗xtatilmay, zarurligicha takrorlanishi lozim.) O‗rgatish: 
a) 
gimnastika devorida burchak yasab va tik turib (kerilib) osilish; 
b) 
past yakkacho‗pda burchak yasab osilish va oyoqlarni orqada tutib yotib 
osilish; 
d) yuqoridagi qo‗shpoya yog‗ochiga osilib, bukilib, yozilib tebranish. 
Muhofaza qilish va yordam ko‗rsatish. O‗qituvchi talabaning o‗ng tomonida turib chap qo‗li 
bilan o‗ng qo‗lining yelkaga  yaqinroq joyidan ushlaydi, o‗ng qo‗li bilan esa son ostidan ushlab 
yordamlashadi. 
Qo‗shpoyani yuqoridagi yog‗ochida osilishdan cho‗qqayib osilishga o‗tish. Bukilib-yozilib 
tebranishdan  keyin  oldinga  siltanib,  oyoqlarni  tos-son  va  tizza  bo‗g‗inidan  bukib,  ko‗krakka 
yaqinroq  ko‘tariladi  va  pastki  yog‗ochga  qo‗yiladi,  qo‗shpoya  yog‗ochini  barmoqlar  bilan 
(barmoqlarni bukib) tepadan ushlanadi.