Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

Yalpi qo`shilgan qiymat (YAQQ) – iqtisodiy faoliyatning muhim ko`rsatkichi bo`lib, u ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiruvchi moddasi hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan oraliq iste`mol orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda (mahsulotlarga subsidiyalar qo`shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo`lsa, YAQQ ham shu baholarda baholanadi, agar u ishlab chiqaravchi bahosida baholangan bo`lsa (mahsulotlarga soliqlar qo`shilib, lekin qo`shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga olmagan holda) YAQQ ham shu baholarda baholanadi. Keng ma`noda barcha sektor va tarmoqlar YAQQ yig’indisi YAlpi ichki mahsulotga teng. Ammo amalda YAIM va YAQQni baholashdagi o`ziga xos xususiyatlarni e`tiborga olib, ular orasidagi bog’lanishni quyidagicha izohlash mumkin:

GDP = VA + N – S

bunda, GDP – yalpi ichki mahsulot;

VA – asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlarning yalpi qo`shilgan qiymati;

N – mahsulotlarga bo`lgan barcha soliqlar summasi;

S – mahsulotlarga bo`lgan subsidiyalar.

Agar YAQQ ishlab chiqaaivchi bahosida baholangan bo`lsa, YAQQ va YAIM orasidagi bog’lanish quyidagicha bo`ladi:

GDP = VA + VAT + V

bunda, VA – ishlab chiqamvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning barcha sektorlari yalpi qo`shilgan qiymati;

VAT – qo`shilgan qiymat solig’i;

V – import solig’i – import subsidiyasi.