Termiz davlat universiteti iqtisodiyotva menejment kafedrasi

Yalpi qo`shilgan qiymat (YAQQ) – iqtisodiy faoliyatning muhim ko`rsatkichi bo`lib, u ishlab chiqarish hisoblamasining balanslashtiruvchi moddasi hisoblanadi va ishlab chiqarish bilan oraliq iste`mol orasidagi farq sifatida aniqlanadi. Agar ishlab chiqarish asosiy baholarda (mahsulotlarga subsidiyalar qo`shilib, soliqlar ayrilgan holda) baholangan bo`lsa, YAQQ ham shu baholarda baholanadi, agar u ishlab chiqaravchi bahosida baholangan bo`lsa (mahsulotlarga soliqlar qo`shilib, lekin qo`shilgan qiymat soliqlari, subsidiyalarni hisobga olmagan holda) YAQQ ham shu baholarda baholanadi. Keng ma`noda barcha sektor va tarmoqlar YAQQ yig’indisi YAlpi ichki mahsulotga teng. Ammo amalda YAIM va YAQQni baholashdagi o`ziga xos xususiyatlarni e`tiborga olib, ular orasidagi bog’lanishni quyidagicha izohlash mumkin:
GDP = VA + N – S
bunda, GDP – yalpi ichki mahsulot;
VA – asosiy baholarda hisoblangan iqtisodiy barcha sektorlarning yalpi qo`shilgan qiymati;
N – mahsulotlarga bo`lgan barcha soliqlar summasi;
S – mahsulotlarga bo`lgan subsidiyalar.
Agar YAQQ ishlab chiqaaivchi bahosida baholangan bo`lsa, YAQQ va YAIM orasidagi bog’lanish quyidagicha bo`ladi:
GDP = VA + VAT + V
bunda, VA – ishlab chiqamvchilar bahosida hisoblangan iqtisodiyotning barcha sektorlari yalpi qo`shilgan qiymati;
VAT – qo`shilgan qiymat solig’i;
V – import solig’i – import subsidiyasi.
Yalpi qo`shilgan qiymat ko`rsatkichiga asosiy kapital iste`moli xarajatlari ham qo`shilgani uchun uni yalpi ko`rsatkich deyiladi. Asli uni qo`shilmaslik kerak edi, ammo uning hajmini MHT talabi darajasida yoki tiklashdagi qiymati bo`yicha doim ham aniqlab bo`lmaydi.
Daromadlarni hosil bo`lishi hisoblamasi YAQQni qanday elementlarga ajralishini ko`rsatadi. YAQQning asosiy elementlari hisoblamasining chap qismida keltiriladi.
II. Daromadlarni hosil bo`lisbi

Foydalanish	Resurslar
2. Ish haqqi 3. Ishlab chiqarishga boshqa soliqlar 4. Asosiy kapital iste`moli 5. Foyda (aralash daromad) 1-2-3-4	1. Yalpi qo`shilgan qiymat
Jami foydalanilgan	Resurslar jami

Ish haqqi ikki komponentdan tashkil topadi: ish haqqi va ijtimoiy sug’urta ajratmalari. Ish haqqi YAQQni yaratishda qatnashgan rezidentlar va norezidentlarga to`langan ish haqqini bildiradi (masalan, mamlakatda vaqtincha turgan xorij mamlakatlar ishchilariga to`lovlar).