Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

4.Taqsimlovchi schetlar.
Ushbu schetlar mablag‘lar va ular tashkil topish manbalari ba’zilarini kalqulyasiya ob’ektlariga yoki davrlar bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlanishini ta’minlaydi.
Taqsimlovchi schetlar ikkiga bo‘linadi:

1. 
   Yig‘ib taqsimlovchi.
   
2. 
   Hisobot davrlari bo‘yicha taqsimlovchi.
   

Yig‘ib taqsimlovchi schetlariga 2310 –«YOrdamchi ishlab chiqarish», 2510-– «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schetlarni misol tariqasida keltirish mumkin.
Masalan: asosiy ishlab chiqarishdagi asosiy vositalar yordamchi ishlab chiqarish yordamida ta’mirlandi. YOrdamchi ishlab chiqarish tomonidan bajarilgan ta’mirlash xarajatlari 2310 – «YOrdamchi ishlab chiqarishlar» schet debetida yig‘iladi va ta’mirlash ishlari tugatilgach asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga qo‘shiladi. Agarda ishlab chiqarishda bir necha mahsulot tayyorlanayotgan bo‘lsa, shu mahsulot tannarxiga mahsulot to‘rini ishlab chiqarishda band bo‘lgan asosiy vositalar qiymatiga ko‘ra mos ravishda taqsimlanadi.
Yig‘ib taqsimlaydigan schetlardan yana biri 2510- «Umum ishlab chiqarish xarajatlari» schet bo‘lib, uning debetida umum ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar jamlanadi va ushbu xarajatlarni alohida hisobga olish ob’ektlari o‘rtasida (A mahsulot, V mahsulot yoki yordamchi ishlab chiqarish) taqsimlash tartibi tegishli normativ hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Hisobot davrlari bo‘yicha taqsimlanadigan schetlarga 31 – «Kelgusi davrlar xarajatlari», 4910– «SHubxali qarzlar bo‘yicha zahiralar», 8910 – «Kelajakdagi xarajatlar va to‘lovlarning zahirasi» larni misol qilib keltirish mumkin.
Kelgusi davr xarajatlari 3100- «Kelgusi davrlar xarajatlari» schetida yuritilib, aktiv schet hisoblanadi. Kelgusi davr bilan bog‘liq xarajatlar sarflanganida ushbu schetlarning debetida aks ettiriladi. Xarajat qo‘shilishi zarur bo‘lgan hisobot davrlari kelganda esa, 3100 – «Kelgusi davrlar xarajatlari» schetida yig‘ilgan xarajatlar summasi shu schet kreditida va tegishli ishlab chiqarish xarajatlari schetlari yoki muomala xarajatlari scheti debetida aks ettirib borish yo‘li bilan taqsimlanadi.
Masalan: Korxona 2004 yilni noyabr oyida kelgusi 2005 yil uchun 60.000 sumlik obuna to‘lovi hisoblandi va hisoblashish schetdan to‘landi.
Obuna to‘lovi hisoblanganda:
DEBET – 3190 60.000 sum
KREDIT – 6990 60.000 sum
Obuna to‘lovi nashriyotlarga o‘tkazilganda:
DEBET – 6990 60.000 sum
KREDIT – 5110 60.000 sum
2005 yilni yanvar oyida esa, obuna shu oy uchun ham amalga oshirilganligi e’tiborga olinib, kelgusi davr xarajati emas, balki joriy davr xarajati sifatida aks ettiriladi.
60.000 sum: 12 oy = 5.000 sum.
DEBET – 9430 5.000 sum
KREDIT – 3190 5.000 sum
Xuddi shu buxgalteriya provodkasi 2005 yilni barcha oylarida aks ettirilib boriladi va 2006 yil boshiga 2005 yil uchun sarflangan obuna xarajatlari qoldig‘i qolmaydi.
8910- «Kelgusi davr xarajatlari va to‘lovlari yuzasidan zahira» scheti xususiyati ham xuddi shunday xarajatlarni hisobot davralari bo‘yicha to‘g‘ri taqsimlashga mo‘ljallanganligidadir.
5. Kalkulyasiya schetlari.
Ushbu schetlar korxona faoliyatida ishlab chiqarish mahsulotlar, sotilgan tovarlar, bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxini aniqlash uchun xarajatlarni hisobini yuritishga mo‘ljallangan. Kalkulyasiya schetlari debeti mahsulot(ish, xizmat) ishlab chiqarish bilan bog‘liq xarajatlar aks ettiriladi. Kreditida esa, ishlab chiqarishdan tayyor mahsulot (yarim tayyor mahsulot, ish, xizmat)lar chiqarilmehnat haqikiy tannarxi aks ettiriladi. Kalkulyasiya schetlari bo‘yicha qoldiqlar, debet tomonda bo‘lib, tugallanmagan ishlab chiqarish miqdori hisoblanadi. Kalkulyasiya schetlariga 2010, 2310, 1510 schetlar misol bo‘ladi.