Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti

BUXGALTERIYA HISOBI (3-4 MODUL) MOLIYAVIY VA BOSHQARUV HISOBI
10-MAVZU: ASOSIY VOSITALAR VA NOMODDIY AKTIVLAR HISOBI.
REJA:

1. 
   Asosiy vositalar hisobining ahamiyati va vazifalari
   
2. 
   Asosiy vositalarni turkumlash va baholash, asosiy vositalar harakatini hisobga olish
   

3.Asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) hisobi
4.Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari, ularni turkumlash va baholash


Tayanch iboralar: Asosiy vositalar, asosiy vositalarni turkumlash va baholash, asosiy vositalar amortizatsiyasi, 5-son BHMS, imoratlar, inshootlar, o‘zatuvchi moslamalar; mashina va jixrzlar, transport vositalari, asbob-uskunalar, ishlab chiqarish inventarlari, xo‘jalik inventarlari, ish xayvonlari va maxsuldor chorva, ko‘p yillik daraxtlar, boshqa asosiy vositalar.


1. Asosiy vositalar hisobining ahamiyati va vazifalari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar moliya-xo‘jalik faoliyatini amalga oshiyshda asosiy vositalarning urni nixryatda kattadir. Asosiy vositalar korxonaning ishlab chiqarish jarayonida juda katta rol uynaydi, chunki ular barcha korxona tayanadigan va korxonaning ishlab chiqarish kuvvatini badolash mezoni bo‘lgan ishlab-chiqarish texnika bazasini tashkil etadi.
«Asosiy vositalar» nomli 5-son BHMSning 7-bandiga asosan, asosiy vositalar ueoq davom etadigan vaqt mobaynida (bir yildan ortik vaqt davomida) moddiy ishlab « chiqarish sohasida xam, noishlab chiq;arish sohasida xo‘am amal qiladigan, shuningdek ijaraga bsrish uchun foydalaniladigan moddiy aktivlardir.
Korxonalar da asosiy vositalarni hisobga olish quyidagilarni ta’minlashi lozim: asosiy vositalarning harakati bilan bog‘liq muomalalarni hujjatlarda o‘z vaqtida .hamda to‘g‘ri rasmiylashtirish;

• 
  asosiy vositalarning olinishi, joyi o‘zgartirilishini to‘g‘ri va o‘z vaqtida aks
  ettirish;
  

• 
  asosiy vositalarni boshqa aktivlardan ajratilgan holda guruhlarga bulib, ularni
  hisobga olishni tashkil qilish;
  
• 
  asosiy vositalarni joriy hisobda hamda buxgalteriya balansida tegishli
  andozalarga va me’yoriy xxujjatlarga asosan to‘g‘ri va o‘z vaqtida baholash;
  
• 
  ularni sotib olinganidan keyin hisobdan chiqarilishiga kadar turgan joyi
  (foydalanish joyi) bo‘yicha mavjudligi va saqlanishini, ayrim xollarda ularning
  saqlanishi uchun ma’sul bo‘lgan shaxslar bo‘yicha nazorat qilish;
  
• 
  asosiy vositalarning eskirishini to‘g‘ri va o‘z vaqtida hisoblab chiqish hamda uni
  hisobda to‘g‘ri aks ettirish;
  
• 
  ta’mirlash bo‘yicha xarajatlarni aniqlash va bu maksadlar uchun ajratilgan
  mablag‘larning okilona ishlatilishini nazorat qilish;
  

eskirgan, xo‘jalik uchun oshikcha bo‘lgan asosiy vositalarni o‘z vaqtida hisobdan chiqarishni ta’minlash
2. Asosiy vositalarni turkumlash va baholash
Asosiy vositalar bajaradigan vazifasiga ko‘ra ishlab chiqarish va noishlab chiqarish vositalariga bo‘linadi. Ishlab chiqarish asosiy vositalari bevosita moddiy ne’matlarni yaratishda ishtirok etadigan vositalaridir, Noishlab chiqarish asosiy vositalari guruxiga uy-joy hamda kommunal-xo‘jalik maishiy xizmat, soglikni saklash, ta’lim va boshqa-larning asosiy vositalari kiritiladi.
Ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatida asosiy vositalar ob’ektlardan foydalanish darajasiga ko‘ra quyidagi guruxdarga bo‘linadi:

• 
  foydalanilayotgan;
  

• 
  zaxirada turgan;
  
• 
  ishlamayotgan asosiy vositalar.
  

Asosiy vositalarning bunday guruxlanishi ulardan foydalanish samaradotlya baholash, eskirgan vositalarni almashtirish, keraksiz asosiy vositalarni boshqa kog berish yoki sotish to‘g‘risida Qaror qabul qilish, shuningdek ularning eskiripshn::hisob-kitob qilish uchun zarur.

♦
♦ ♦ ♦
♦ ♦
Asosiy vositalar natural-moddiy tarkibiga ko‘ra quyidagi guruxlarga bulin!
er;
erni obodonlashtirish bo‘yicha kapital sarflar;
imoratlar;
inshootlar;
o‘zatuvchi moslamalar;
mashina va jixrzlar; _e
transport vositalari;
asbob-uskunalar;
ishlab chiqarish inventarlari;
xo‘jalik inventarlari;
ish xayvonlari va maxsuldor chorva;
ko‘p yillik daraxtlar;
boshqa asosiy vositalar.
Er amaldagi konunchilikka binoan korxonaga mulk tarzida berilgan er mayds O‘zbekiston Respublikasi Er kodeksining 17-moddasiga binoan, «yuridik shaxs: kodeksi va boshqa konun xujjatlariga muvofiq doimiy egalik qilish, doimiy fonda, muddatli (vaqtincha) foydalanish, ijaraga olish va mulk xukuki asosida er uchastka ega bulishlari mumkin». Erning qiymatiga uni xarid qilishda kuchmas mulk agentlik to‘lanadigan komission to‘lovlar, advokatlik xizmati uchun haq xarid qilishdagi to‘lovlari, drenaj qiymati, erni tozalash va boshqa xarajatlar qo‘shiladi.