Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblashish jadvali
Iillar
Balans Qiymati
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
Iillik amortizatsi ya summasi
Jamgarilgan amortizatsiya
qoldik qiymati
1-yil
500000
800000
80000
80000
420000
2-yil
500000
1200000
120000
200000
300000
3-yil
500000
1000000
100000
300000
200000
4-yil
500000
800000
80000
380000
120000
5-yil
500000
1000000
100000
480000
200000
Bajarilgan ish hajmiga ko‘ra amortizatsiya hisoblashish usuli ob’ektlardan foydalanish muddati, ularning to‘zilish xususiyatlari bilan cheklangan hamda mazkur akti ning xo‘jalik faoliyati hajmi yilma-yil o‘zgargan xollarda qo‘llaniladi.
Jadallashtirilgan (tezkor) usullar.Koldiqli kamayish hamda kumulyativ usul tezkor usullar bo‘lib hisoblanadi. Tezkor usullar mohiyati shundaki, asosiy vositalarga foydalana boshlaganda hisoblangan amortizatsiya summasi ob’ekt xizmat muddati yakunida hisoblangan amortizatsiya summasidan ancha yuqori bo‘ladi. Ishlab chiqarishga jalb qilinngan asosiy vositalarning ko‘pgina turlari foydalanishning dastlabki yilida ancha samarali xizmat qilishi hamda yukori ishlab chiqarish xususiyatiga egaligidan kelib chiqib, bu usuldan foydalaniladi. Bu esa, agar ularning foydaliligi va ishlab chiqarish xususiyati keyingi yillarda ancha yuqori bo‘lsa, u holda asosiy vositalardan foydalanib boshlaganda eskirishning katta qismini hisobdan chiqarish amalga oshiriladigan 1 foizlik qoidasiga javob beradi. Tezkor usullar, xususan, texnologiyalar takomillashtirilishi tufayli ko‘p turdagi uskunalar o‘z qiymatini yukotishi (ma’naviy eskirishi) ham tushuntiriladiYangi kashfiyotlar va materiallar ilgari xarid qilingan uskunaning ma’naviy eskirishiga olib keladi va uni jismoniy eskirishdan ancha oldinrok almasht zaruratini yuzaga keltiradi. Har yili amortizatsiyaning keskin o‘zgarishi asosiy vositalarning koldik qiymatida ham o‘z aksini topadi. To‘g‘ri chizikli usulda esa qoldik qiymat miqdori tezkor usullardagi qoldik qiymatga nisbatan xar doim ancha yukori bo‘ladi.Asosiy vositalarning xar «il turlariga amortizatsiyaning turli usullari qo‘llanilishiga ruxsat etilganligini, Biroq bunda bir turdagi asosiy vosita uchun faqatgina bita usul qullanilishi mumkinligini nazarda tutish lozim. Soliqda tortish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining Soliq Kodeksiga binoan amortizatsiya me’yorlari qo‘llaniliishi lozim. Korxonaning hisob siyosatiga ko‘ra hisoblangan amortizatsiya bilan Soliq kodeksiga muvofiq hisoblanadigan amortizatsiya o‘rtasidagi farq vaqtinchalik faqk deyiladiMisol. «Bobur» kompaniyasida faoliyatning dastlabki yilida soliq tulangunga qadar bo‘lgan foyda 250 ming sumni tashkil etgan. Bunda hisob foydasi va soliqda tortilgan foyda o‘rtasida farq mavjud, hisob siyosatiga muvofiq ishlab chiqarish usulida xisoblangan amortizatsiya 130 ming sumni, soliqda tortish maksadlari uchun amortizatsiya esa to‘gri chizikli usulda)- 100 ming sumni tashkil kilganligidan yuzaga keladi. Bu aynan vaqtinchalik fark bulib, soliqqa tortiladigan foyda uni xisobga olganda 25 0000+( 13 0000-100000)=280000 sumga teng. Foyda solig‘ining 20%lik stavkasi bo‘yicha xisoblangan foyda solig‘i (250000*20%)=50000 sumni tashkil etadi, lekin byudjetga (280000*20%)=56000 sum to‘lash kerak bo‘ladi, bu ikki miqdor o‘rtasidagi fark vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati unaytirilgan foyda solig‘i hisoblanadi va u kaysi hisobot davrida so‘ndirilishiga karab bog‘lik ravishda 0950 yoki 3210-hisobvaraqlarida aks ettiriladi.
Ushbu muomalalar bo‘yicha quyidagicha provodkalar beriladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha xarajatlar» - 50000 sum
D-t 0950, 3210-«Vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan daromad solig‘i» - 6000 so‘m
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzlar» - 56000 sum.
Korxonaning hisob siyosatiga muvofiq hisoblangan amortizatsiya Soliq Kodeksi bo‘yicha shortizatsiyadan yukori bo‘lgan xolatda mazkur fark summasiga soliq bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan qarz yuzaga keladi. Yukorida keltirilgan misolning aksini kurib chiqamiz, bunda Kisob foydasi 280000 sumni, soliqqa tortiladigan foyda esa - 250000 sumni tashkil kilgan.
Buxgalteriya yozuvi quyidagicha bo‘ladi:
D-t 9810-«Foyda solig‘i bo‘yicha xarajatlar» - 56000 sum
K-t 6410-«Foyda solig‘i bo‘yicha byudjetga qarzlar» - 50000 sum
K-t 6250, 7250-«Soliqlarga oid vaqtinchalik farklar bo‘yicha muddati o‘zaytirilgan majburiyatlar» - 6000 sum.
Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiya hisoblashish. Kamayib boruvchi qoldik usuli aktivdan foydalanish muddatida amortizatsiya summasining doimo kamayib borishini ifodalaydi. Ushbu usulda eskirish me’yori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga ko‘paytiriladi. Odatda, bu usulda amortizatsiya me’yori ikki hissa kilib olinadi.
Qoldikli kamayish usulida amortizatsiya xisoblash jadvali (ming so‘m)
