kassadan berildi 5000000 so‘m . Bu jarayonni taxlil etib o‘rgansak, naqd pul miqdori
kamayganini, hamda xodimlarga mehnat haqi yuzasidan majburiyat ham kamayganini tushunib
Bunda balansning jami ham kamayadi
YUqorida keltirilgan jarayonlarni jadvalda qo‘yidagicha aks ettirish mumkin.
№
AKTIV
Uzgarishgacha Uzgarish
(-,+)
Uzgarishdan
so‘ng
1.
Kassa
8500000
5000000 –
500000
–
3000000
3.
hisobdor
shaxslar
bilan
hisoblashish
-
500000 +
500000
4.
Asosiy vositalar
100300000
-
100003000
5.
Nomoddiy aktivlar
1900000
1900000
6.
Hisoblashish scheti
9800000
7 00000000 +
7 09800000
Jami
120500000
12250000
№
PASSIV
Uzgarishgacha Uzgarish
(-,+)
Uzgarishdan
so‘ng
1.
Foyda
50000000
-
50000000
2.
Taqsimlangan foyda
70000000
-
70000000
3.
Xodimlar bilan mehnat haqi
yuzasidan hisoblashish
-
7000000 +
2000000 –
5000000 –
-
4.
Kelgusi davr daromadlari
300000
-
300000
5.
Byudjet bilan hisoblashish
200000
2000000 +
2200000
Jami
120500000
122500000
Балансдаги тўрт хил ўзгариш
2. Пассив
томонда
кўпайиш,
пассив томонда
камайиш;
1. Актив
томонда
кўпайиш, актив
томонда
камайиш;
3. Актив
томонда
кўпайиш,
пассив томонда
кўпайиш;
4. Актив
томонда
камайиш,
пассив томонда
камайиш.
Биринчиси,
шундай хўжалик
операциялари
борки,
улар
баланснинг фақат
активига таъсир
этади.
Бунда
баланс-нинг
активида
бир
модда
суммаси
кўпайиб, иккинчи
модда
суммаси
айни шу суммага
камаяди,
лекин
баланс-нинг
умумий
суммаси
ўзгармайди.
Иккинчиси,
шундай хўжалик
операциялари
содир бўладики,
улар баланснинг
фақат пассивига
таъсир
қилиб,
пассивда
бир
модда
суммаси
кўпайиб, иккин-
чи модда сум-
маси айни шу
суммага
кама-
яди. Бунда хам
баланснинг уму-
мий
суммаси
Учинчиси,
шундай
хўжалик
операциялари
содир
бўладики,
улар
баланснинг
активига
ва
пассивига
ҳам
таъсир этиб, улар
суммасини
кўпайтириб
юборади.
Тўртинчиси,
шундай
хўжалик
операциялари
содир
бўладики,
улар
баланснинг
активига
ҳам
пассивига
ҳам
таъсир этиб, улар
суммасини
камайтириб
юборади.
3-mavzu. Schyotlari tizimi va ikki yoklama yozuv
Reja:
1. Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning tuzilishi.
2. Schyotlarning iqtisodiy mazmuni bo‘yicha turkumlanishi.
3.Tartibga soluvchi schetlar.
4. Taqsimlovchi schetlar.
5. Kalkulyasiya schetlari.
6. Taqqoslovchi schetlar.
7. Ikki yoqlama yozuv va uning qo‘llanishi.
8. Oddiy buxgalteriya provodkasi va murakkab buxgalteriya provodkasi.
9. Aylanma qaydnomalar to‘g‘risida tushuncha.
Tayanch iboralar:
Schyotlar rejasi, schyotlar tizimi, schyotlarning oboroti, asosiy
schyotlar, tartibga soluvchi schyotlar, taqsim- lovchi schyotlar, kalkulatsiya schyotlari,
taqqoslovchi schyotlar, schyotlarning qoldig‘i, balansdagi schyotlar, balansdan tashqari
schyotlar, aktiv va passiv schyotlar, mablag‘ va manba, ikkiyoqlama yozuv, oddiy buxgalteriya
provodkasi, murakkab buxgalteriya provodkasi, kontraktiv, kontrpassiv, sintetik hisob, analitik
hisob, oborot vedomostlar.
1. Buxgalteriya hisobining schyotlari va uning tuzilishi.
Korxonalar faoliyati hisobini yuritish zaruriyatida korxonaning xo‘jalik jarayonlari
natijasida doimo tarkibiy va miqdoriy jixatdan o‘zgarib boradigan xuj.alik mablag‘lari hisobot
xar doimo ma’lumotga ega bo‘lib turish talab etiladi. Bu talabni bajarish uchun esa xo‘jalik
mablag‘lari va ularni tashkil topish manbalarni hisobda guruhlashtirib borish va tezkor nazorat
o‘rnatishi kerak bo‘ladi. Buning uchun esa buxgalteriya hisobi elementlaridan biri schetlar
tizimidan foydalaniladi. Demak schetlar tizimi xo‘jalik mablag‘larni tashkil topish manbalarini,
xo‘jalik jarayoni natijasida ularni tarkibiy, miqdoriy va xarakat jixatidan o‘zgarib borishini
iqtisodiy guruhlash va doimo tezkor nazorat qilib borishdir.
BUXGALTERIYA HISOBI SCHYOTLARI–
aktivlarning tarkibi, joylashtirilishi va
shakllantirish manbalari hamda operatsiyalar bo‘yicha joriy aks ettirish, guruhlash, nazorat qilish
usulidir.
Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha schyotlar ikki ustundan iborat bo‘lgan jadval shaklida bo‘ladi.
Schyotning nomi jadvalning yuqori qismida yoziladi. Ushbu jadvalning chap qismi “Debet” (D-
t), o‘ng qismi “Kredit” (K-T) deb ataladi. “Debet” va “Kredit” so‘zlari buxgalteriya hisobiga
uning rivojlanish davri boshlanishida kiritilgan bo‘lib, bu so‘zlar XII asrlarda sotuvchi va bankir
o‘rtasidagi hisob-kitob hamda kredit munosabatlarini aks ettirgan.
“Debet” so‘zi lotincha bo‘lib “u qarzdor”, “Credit” so‘zi esa “ishondi” degan ma’noni
bildiradi.
Debet
“Schyot nomi yoki raqami”
Kredit
“Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi
holati aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma’lumotlari buxgalteriya
balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. Ushbu ma’lumotlar qoldiq