Termiz davlat universiteti «iqtisodiyot» fakulteti «iqtisodiyot» kafedrasi

 

Ko’zda  tutilgan  daromadlar  summasi  bu  investitsiyalashtirilayotgan  mazkur 

loyihani  amalga  oshirish  evaziga  kelgusida  olina-digan  foyda  hajmidir.  Lekin  u 

kelgusida 

kutilayotgan 

absolyut 

miqdorlarda 

emas, 

balki 

yuqorida 

ta’kidlanganidek, diskontlash koeffitsientlari bilan to’g’rilangan holda yuzaga keladi. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  formulaning  suratida  so’mning  bugungi  qiymatida 

ifodalangan daromadlar summasi aks etadi. 

Ko’rib  chiqilayotgan  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirish  uchun 

sarflanadigan  barcha  xarajatlar  hajmi  ham  xuddi  shunday  hisoblanadi.  Bu  hisob-

kitoblar  bir  necha  yildagi  investitsiya  loyihalarini  amalga  oshirishga  qaratilgandir, 

agar investitsiyalashtirish qisqa muddatlarga (3 oy, 6 oy yoki 1 yilga) mo’ljallangan 

bo’lsa, bunday holda xarajatlar va daromadlarni diskontlashning hojati yo’q. 

Foydalilik koeffitsientiga asoslanib, agar koeffitsient 1,00 dan yuqori yoki unga 

teng  bo’lgan  taqdirdagina  investitsiyalashtirilayotgan  loyihalarni  amalga  oshirish 

maqsadga muvofiq. 

Ammo  bu  hisob-kitob  ham  yetarli  emas.  CHunki,  mablag’  bilan  ta’minlash 

taqchilligi yuqori bo’lgan sharoitlarda foydalilik  koeffitsientlari  yuqoriroq  bo’lgan 

loyihalarni  qo’llash  afzaldir.  Buni  quyidagi  misolda  ko’rib  chiqaylik.  Deylik,  ikkita 

investitsion loyiha taqdim qilingan bo’lsin. 

Birinchi loyiha bo’yicha xarajatlar hajmi 200 ming so’mni tashkil etib va bu jami 

1 mln. so’m  miqdorda diskontlangan daromad keltirishi ko’zda tutilgan. Bunda sof 

daromad 800 ming so’mni tashkil etadi. 

Ikkinchi  loyiha bo’yicha  esa  jami  xarajatlar hajmi  50  ming  so’mni  talab  yetgan 

holda, diskontlangan daromadlar hajmi esa 450 ming so’mni tashkil etadi. Bunda sof 

daromad 400 ming so’mga tengdir, ya’ni birinchi loyihadan 2 marta kamdir. 

Sizdagi  mavjud  mablag’  esa  200  ming  so’mni  tashkil  etib,  birinchi  loyihani 

investitsiyalashtirish imkoniyatiga egasiz. Xo’sh, bu maqsadga muvofiqmi? 

Albatta, yo’q. Chunki, birinchi loyiha uchun foydalilik koeffitsienti 5 ga (1 mln. 

so’m  :  200  ming  so’m),  ikkinchi  loyiha  uchun  esa  9  ga  (450  ming  so’m:  50  ming 

so’m)  teng  yekanligini  hisoblab  chiqish  unchalik  qiyin  emas.  Demak,  agar  200 

---

11 

 

ming so’m  mablag’ingizni  foydalilik koeffitsienti 9 ga  yaqin bo’lgan bir nechta 

kichik loyihalarga sarf qilsangiz, natijada siz 1,6 mln. so’mga yaqin sof daromadga ega 

bo’lasiz. Bu esa birinchi loyiha daromadiga nisbatan 2 martaga ko’pdir. 

Biroq  hayotda  foydalilik  koeffitsientlari  bir  xil  bo’lgan  bir  nechta  loyihalar  bir 

vaqtning o’zida kamdan-kam xollardagina uchraydi. Bu koeffitsientlar ko’pincha bir-

biridan  keskin  farq  qiladi.  Shuning  uchun  qaysi  loyihani  tanlash  masalasi  hal 

qilinayotganda, avvalo, ularning foydalilik koeffitsientlari kattaliklari bo’yicha, ya’ni 

ushbu koeffitsientlar miqdorining kamayib borish tartibini ko’rsatuvchi sxema tuzib, 

kuzatib borish maqsadga muvofiqdir. Buni xarajatlar va daromadlar miqdoriga qarab 

quyidagi jadval tarzida ham ifodalash mumkin (5.3.1-jadval). 

Ushbu jadvaldan ko’rinadiki, agar kichik korxona 2,5 mln. so’mlik loyihalarni 

investitsiyalashtirish imkoniyatiga ega bo’lsa, bu mablag’larni A, B, V va G loyihalar 

uchun  sarflash  maqsadga  muvofiq  bo’lib,  juda  katta  daromad  keltirish  imkoniyati 

bo’lsada, D loyihadan voz kechmoq. zarurdir.