Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Pigmentlarning optikaviy xususiyatlari

Xlorofill o’zi yutgan nurlari qaytarish, ya’ni fluoressensiya xususiyatiga ega. Bu esa xlorofill molekulasining qo’zg’algan holatdan qayta tinchlik holatiga o’tishi bilan bog’liqdir. Fluoressensiya xlorofillda fotokimyoviy aktivlik borligini ko’rsatadi. Xlorofillning bu xususitini biz uning spirtdagi eritmasidan yorug’lik nurlarini o’tkazib spektroskop orqali kuzatib aniqlashimiz mumkin (14-rasm).

16-rasm. Spektroskop.

1. 
   Xlorofillning fluoressensiyasi; a) spektroskop;
   
2. 
   pigment qo’yilgan probirka.
   

Spektroskopda xlorofill yutgan spektr nurlari o’rni qoramtir bo’lib ko’rinadi. Xuddi shu yo’l bilan boshqa pigmentlarning ham spektr nurlarini yutish xususiyatini ko’rish mumkin.
Kuyida ko’rib chiqiladigan ishlarda xlorofillning fluoressensiya xususiyatini va xlorofill, karotin, ksantofil pigmentlarining yorug’lik spektr nurlarini tanlab yutish xususiyatlari bilan tanishiladi.
Xlorofillning fluoressensiya xususiyati bilan tanishish uchun probirkadagi pigmentlarning spirtdagi eritmasidan yorug’lik o’tkazib, eritmaning yashil rangini kuzatamiz. So’ngra pigmentli probirkani aks etgan yorug’likda ko’ramiz, bunda xlorofill qizil rangda ko’rinadi. Chunki yorug’lik spektridan xlorofill molekulasi asosan qizil nurlarni yutadi. Bu ko’rinish fluoressensiya deyiladi va xlorofillning yuksak fotokimyoviy aktivligini ko’rsatadi.

2. 
   Pigmentlarning spektr nurlarini tanlab yutishi
   

Pigmentlarning bu xususiyatini o’rganish uchun spektroskop avval shtativga mahkamlanib, quyosh nuriga yoki stol lampasining nuriga qaratilib qo’yiladi. Spektroskopdagi ko’zga ko’rinadigan yetti xil nur aniq ko’rinmasa, spektroskopning tirqishini katta yoki kichik qilish yo’li bilan to’g’rilanadi. So’ngra Kraus usulida ajratilgan probirkadagi pigmentlar eritmasi spektroskop oldiga qo’yiladi. Oldin benzin qavatidagi xlorofill pigmentlarining yutgan nuri, so’ngra spirt qavatidagi ksantofillarning yutgan nuri kuzatiladi. Karotin pigmentining yutgan nurini aniqlash uchun sabzidan olingan eritmadan foydalaniladi yoki sovunlanish reaksiyasi o’tkazilgan probirkadagi eritma ishlatiladi.
Umuman, xlorofill spektroskopda ko’rinadigan qizil, sariq pigmentlar (ksantofill) va karotin ko’k-binafsha nurlarni yutganligi ko’rinadi. Olingan natijalar quyidagi 18- jadvalga yoziladi.