Termiz davlar universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

8- rasm. Membrananing mozaik va 
globulyar tuzilishi. 
A - mozaik tuzilish sxemasi; B - 
globulyar tuzilish sxemasi; 1 - lipidlar qo’sh 
qavati; 2 - oqsil qavati; 3 – glikolipidlar; 4 – 
glikoproteinlar; 5 - membrananing tashqi 
yuzasi; 6 - membraning ichki yuzasi. 
O‟simlik hujayrasining markazida ko‟pincha hujayra shirasi bo‟lib, tashqi 
tomondan 
tonoplast
bilan o‟ralgan. Dastlab tonoplast ko‟pincha plazmolemmaga 
qaraganda bir muncha zich va mustahkamroq tuzilgan bo‟ladi. Tonoplast 
membranasimon bo‟lib, qalinligi jihatdan plazmolemmaga o‟xshaydi. Tonoplast 
ham plazmolemma singari yarim o‟tkazuvchanlik xususiyatiga ega va hujayra 
hayot faoliyatida muhim rol o‟ynaydi. 
Tirik hujayraga turli xil noqulay fizik-kimyoviy ta‟sir ko‟rsatganimizda 
hujayraga moddalarning shimilishi va uning o‟tkazuvchanligi buziladi. Ya‟ni, 
membranalar shikastlanib, hujayradan shira chiqib ketadi. 
Ishning maqsadi. 
O‟simlik hujayrasiga fizik-kimyoviy ta‟sir ko‟rsatib, tirik 
va o‟lik protoplazmaning hujayra shirasiga nisbatan o‟tkazuvchanligini aniqlash. 
Kerakli 
a
sbob va reaktivlar
. Qizil lavlagi, probirkalar, spirt lampasi, sirka 
kislotaning 30% eritmasi, 50% etil spirti, xloroform, suv, shtativ va menzurka.
 

---

 
Ishni bajarish tartibi. 
Qizil lavlagidan 4 burchak qilib kubik shakllidagi 
kesmalar (0,5-1,0 sm
3
) kesib olinadi. Ular vodoprovod suvida suv tiniq bo‟lguncha 
yaxshilab yuviladi. 
Shu tarzda tayyorlangan lavlagi bo‟lakchasidan shtativdagi 5 ta probirkaga 2 
yoki 3 tadan solib chiqiladi va bu probirkalarga umumiy hajmi 5 ml dan 
quyidagilar solinadi: 
1. Sovuq suv; 2. 2-3 daqiqa davomida suvda qaynatiladi va suvi to‟kib tashlanadi, 
o‟rniga sovuq suv solib qo‟yiladi; 3. 30% sirka kislotasi; 4. 50% etil spirti; 5. 
sovuq suv va 10 tomchi xloroform. 
Hamma probirkalar probka bilan bekitilib, 30 minut kuzatiladi. So‟ngra ular 
yaxshilab chayqatilib, shtativga qo‟yiladi va har bir probirkada hosil bo‟lgan rang 
darajasi aniqlanadi. Natijalar jadvalga yozilib, kerakli xulosa bilan yakunlanadi.