Termiz davlar universiteti tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

O`tkazilgan tajribadan quyidagicha xulosaga keldim,_____________________ 
__________________________________________________________________ 
Ilova va izoh uchun 
(tajriba paytidagi va bajarib bo`lingandan so`ng olingan 
tajriba ishi bo`yicha suratlar va ularning izohi keltiriladi) 
22-Laboratoriya ishi. 
UNAYOTGAN URUG‟LARGA KISLOROD YUTILISHINI ANIQLASH. 
Nafas olish jadalligini aniq miqdordagi urug‟larning ma‟lum vaqtda qabul 
qilgan kislorod miqdoriga qarab aniqlash mumin. Buning uchun maxsus qurilmani
laboratoriyada tayyorlash mumkin. Tekshiriladigan urug‟ bilan 0,1 n NaOH ishqor 
eritmasi Bunzen kolbasiga joylashtiriladi. Ishqor urug‟ning nafas olish jarayonida 
ajralib chiqqan karbonat angidridini yutib kolba ichidagi havoning kamayishiga 
sabab bo‟ladi. Kamaygan havo o‟rniga shisha naydagi eritma yuqoriga ko‟tarila 
boshlaydi. Shisha nay bo‟ylab eritmaning yuqoriga qancha tezlik bilan 
ko‟tarilishiga qarab urug‟ tomonidan qabul qilingan kislorod miqdorini aniqlash 
mumkin. 
Mashg‟ulotning maqsadi.
Unayotgan urug‟larning nafas olish jadalligini 
qabul qilingan kislorod miqdoriga qarab aniqlash. 
Kerakli asbob va reaktivlar.
Har xil urug‟lar, Bunzen kolbasi, bir normal 
NaOH yoki KON eritmasi, bo‟yoq kristallari, shisha naylar, rezina ichagi stakan, 
doka xaltacha, tarozi, pinset, qora qog‟oz yoki qora xalta.
 
 
Ishni bajarish tartibi.
Unayotgan urug‟larning yoki yashil o‟simliklarning 
kislorod qabul qilish jadalligini aniqlash uchun Bunzen kolbasiga 100 ml 
kontsentratsiyasi bir normal NaOH yoki KON eritmasi quyiladi. Kolbaning og‟zi 
ilmoqli tiqin bilan berkitilib, uning ilmog‟iga 10-15 g nishlangan urug‟ solingan 
xaltacha osiladi (xaltacha dokadan tayyorlanadi). Shu holatda tayyorlangan tajriba 
kolbasi rasmda ko‟rsatilganidek shtativga o‟rnatiladi. Kolbaning jumragi rezina 
ichagi yordamida shisha nay bilan tutashtiriladi. Shisha nayning pastki uchi esa 
rangli suv qo‟yilgan stakanga botirilib qo‟yiladi. Oradan bir necha minut o‟tgandan 
so‟ng stakandagi rangli eritma yuqoriga ko‟tarila boshlaydi, urug‟ning nafas olishi 
qancha kuchli bo‟lsa, rangli eritmaning ko‟tilishi ham shuncha tezlashadi. Chunki 
unayotgan urug‟lar kolbadagi havo tarkibidagi kislorodni qabul qiladi va buning 

---

o‟rniga CO
2
ni ajratib chiqaradi. Ajralib chiqqan CO
2
ni esa kolbadagi ishqor 
yutadi. Natijada kolbadagi havo siyraklasha boshlaydi. Havoning siyraklashish 
tezligi nafas olish jadalligiga bog‟liq bo‟ladi.
Rangli eritmaning shisha nay bo‟ylab ko‟tarilish tezligini hisobga olish 
mumkin. Buning uchun bir soat mobaynida ko‟tarilgan rangli eritma hajmini (sm
3
) 
hisobga olib, buning asosida 1 g yoki 100 g urug‟ning bir soat mobaynida 
ko‟tarilishi mumkin bo‟lgan rangli eritma darajasini aniqlash mumkin va chiqqan 
sonni shu urug‟lar qabul qilgan kislorodning taxminiy miqdori deb qabul qilish 
mumkin. 
O‟simlikning bargi yoki boshqa qismlarining nafas olish jadalligini ham 
yuqorida bayon qiligan usul bilan aniqlash mumkin. Buning uchun tajribadagi 
kolbaning ustiga qora xaltacha kiydirib qo‟yiladi, ko‟tarilgan sathi aniqlanadi, 
ma‟lum vaqtdan keyin esa natija hisoblanadi. Nafas olish jarayonini aniqlashda 
olingan hamma ma‟lumotlar quyidagi jadvalga yoziladi va xulosa chiqariladi.