Termiz-2021 Qishloq xo’jaligida mehnat resurslari va ulardan foydalanish samaradorligi. Reja: Respublika qishloqlaridagi aholi, mehnat va mehnat resurslari

Xususiy ko’rsatkichlar – ma‘lum turdagi mahsulot birligini ishlab
chiqarishga sarflangan vaqt (mahsulot, mehnat sig’imi) yoki ma‘lum turdagi
mahsulotni 1 kishi/kuni yoki 1 kishi/soatiga natural ifodada chiqarish.
Yordamchi ko’rsatkichlar – ma‘lum ish turi birligini bajarishga vaqt sarfi
yoki vaqt birligiga bajarilgan ishlar hajmi. O’simlikchilik va chorvachilik tarmoqlarida mahsulotlarning asosiy turlaridan tashqari qo’shimcha mahsulotlar ham ishlab chiqariladi. Masalan, don yetishtirishda dondan tashqari, don chiqindilari va somon, sut chorvachiligida buzoq nasllari yaratiladi.
Don ekinlari yetishtirishda mehnat sarfini don somon va don chiqindilari
orasida taqsimlashda (buxgalteriya ma‘lumotlariga ko’ra) yetishtirilgan don
mahsulotiga (t) ishlov berilgandan keyingi don chiqindilaridagi mavjud sof don
foizlariga, kishi/soatini bilish kerak.

1-misol. Xo’jalikda donli ekinlar yetishtirish uchun mehnat sarfi 37,0 ming
kishi/soatini, shu jumladan somon yig’ishga (yig’ish va presslash) 1,5 ming
kishi/soatni tashkil etdi. Xo’jalikda ishlov berilgandan keyin 3850 t. don 1000 t.
somon va 100 t. don chiqindilari tayyorlandi. Laboratoriya tahlili ma‘lumotlari
bo’yicha don chiqindilarida 35% toza don mavjud. 1 t. don, 1 t. don chiqindilari
va 1 t. somonga qilingan mehnat sarfini hisoblaymiz (kishi/soatda).

Hamma mehnat sarfidan somon yig’ish uchun mehnat sarfini ajratib

hisoblaymiz:
37,0 - 1,5 = 35,5 ming kishi/soat.

Shu tarzda don va don chiqindilariga qilingan mehnat sarfini olamiz. Don

chiqindilaridagi toza don massasini aniqlaymiz:

(10035:100)=35 tonna

Don chiqindisidagi toza donlarni haqiqiy yetishtirilgan donga qo’shib
(35 + 3850 = 3885 т.), 1 t. donga qilingan mehnat sarfini aniqlaymiz:

35,5 : 3885 = 9,1 kishi/soat

Don va don chiqindilariga tushuvchi hamma mehnat sarfini hisoblaymiz:

9,13850=35,03 ming kishi/soat

Don chiqindilariga mehnat sarfi:

35,5 – 35,0=0,47 ming kishi/soat

1 t. don chiqindisiga mehnat sarfi:

470:100=4,7 kishi/soat

1 т. somonga mehnat sarfi:

1500:1000 = 1,5kishi/soat.

Don yetishtirishda soatli mehnat unumdorligi (t):

bunda
–ekinlar yetishtirishga mehnat sarfi (somonga qilingan mehnat

sarfidagi tashqari), kishi/soat.

Misolimizda

Demak 1 kishi/soatida don yetishtirish 0,11 t.dan iborat.

Sut chorvachiligida mehnatning to’g’ridan-to’g’ri sarfi sutga va buzoq olishga quyidagicha taqsimlanadi: 90 % sutga va 10% buzoqlarga.
2-misol. Sog’in sigirlar podasi bo’yicha mehnat sarflari 135 ming
kishi/soatidan iborat bo’ldi. Bir yilda 1380 t. sut sog’ib olingan 422 ta tirik
buzoq olingan. Sut va buzoq olishga sarflangan mehnat sarfini aniqlaymiz:

Buzoq olishga: 135000 – 121500 = 13500 kishi/soat;