Теплоэнергетика 08

Иссиқлик ўтказувчанлик деб, 
жисм ичидаги заррачаларнинг ўзаро бир-бирига 
тегишли ѐки жисмларнинг бир-бирига тегиши натижасида иссиқликнинг узатилиш 
ҳодисасига айтилади. Бу ҳодиса жисм заррачалари орасида ҳароратлар фарқи 
бўлганлиги учун содир бўлади. Қаттиқ жисмларда бу ҳодиса эркин электронларнинг 
ўзаро таъсири натижасида, газларда атом ва молекулаларнинг диффузияси ҳисобига, 
суюқликларда эса, эластик тўлқинлар ҳисобига содир бўлади.
Конвекция деб, 
суюқлик ва газларда заррачаларнинг шу муҳит ичида аралашуви 
натижасида иссиқлик алмашиниш ҳодисасига айтилади. Бу заррачаларнинг 
ҳароратлари бир хил бўлмаганлиги учун ўзаро тўқнашиши натижасида иссиқлик 
алмашиниши содир бўлади. Заррачаларнинг бир-бири-га тегиши натижасида иссиқлик 
алмашганлиги учун конвектив иссиқлик алмашиниш иссиқлик ўтказувчанлик билaн 
бирга бўлади.
Ҳаракатдаги муҳит (газ, суюқлик) билaн идиш девори орасидаги ис-сиқлик 
узатилишини
иссиқлик бериш 
дейилади.
Бир жисмдан иккинчи жисмга иссиқликнинг электромагнит тўлқин-лари орқали 
узатилишини – 
нурланиш билaн иссиқлик алмашиниш 
дейилади. 
Бунда 2 марта алмашиниш бўлади: аввал иссиқлик энергияси электро-магнит 
тебранишлари энергиясига ўтади, бошқа жисмга тушгандан кейин тўлқин энергияси 
яна иссиқлик энергиясига айланади. 
Уччала иссиқлик алмашиниш усуллари йиғиндиси 
мураккаб иссиқлик алмашиниш 
дейилади. 
3 

---

Асосий аниқликлар
4 
Иссиқлик кўчиши (узатилиши ), ҳар қандай физик ҳодиса сингари, фазода ва вақт 
бирлигида содир бўлади ,шунинг учун ҳарорат у ѐки бу муҳитда умумий ҳолатда 
кўрилаѐтган нуқта координаталарига ва вақтга боғлиқ t = t (x,y,z,τ). Ҳарорат оний 
қийматлари йиғиндиси фазода ҳарорат майдони дейилади.
Агар ҳарорат майдони вақт бирлигида ўзгармаса, 
стационар
майдони дейилади, 
акс ҳолда, агар ўзгарса 
ностационар 
ҳарорат майдони дейилади. Стационар ҳарорат 
майдонига тўғри келадиган иссиқлик тартибли майдон турғун дейилади, ностационар 
ҳарорат майдонига тўғри келадиган иссиқлик тартибли майдон турғунсиз дейилади.
Агар ҳарорат бир координата ўқи бўйлаб ўзгарса, ҳарорат майдони 
бир ўлчамли
, 
агар икки координата ўқи бўйича бўлса – 
икки ўлчамли
, уч координата ўқи бўйича – 
уч 
ўлчамли 
.
Ҳарорат майдонлари бир турли ва турлимас ҳарорат майдонларига ажратилади. 
Биринчи ҳолда ҳарорат майдонларининг ҳамма нуқталарида вақтнинг ҳар дақиқасида 
ҳароратлар бир хил, иккинчи ҳолда- бир хил эмас . 
Бир турли бўлмаган ҳарорат майдонида бир хил ҳарорат кўрсаткичли нуқталарни 
ажратиш мумкин. Бу нуқталар 
изотермик сиртни 
ҳосил қилади. Ихтиѐрий юзадан вақт 
бирлигида ўтаѐтган иссиқлик миқдори 
иссиқлик оқими Q 
дейилади. Иссиқлик кўчиши 
жадаллиги иссиқлик оқимининг юзавий зичлиги билан тавсифланади,иссиқлик оқими 
зичлиги оқимнинг юза бўйича текис тақсимланишини билдиради:
F
Q
q
/

Вт/м
2
бунда F - Q иссиқлик оқими ўтаѐтган юза 
майдони. 

---

Иссиқлик ўтказувчанлик амалга ошириш
Иссиқлик ўтказувчанлик
: 

● газларда

–молекула ва атомлар диффузияси
(λ
г
=0,006-0,6 Вт/(мК); 
● суюқликларда
–
тебанишлар
(λ
ж
=0,07-0,7 Вт/(мК)
;
5 
● металларда 
– эркин электронлар диффузияси
(λ
м
=10-418 Вт/(мК)
. 

---

Изотермик юза 
1
Const
t

2
Const
t

3
Const
t

Бир турли бўлмаган ҳарорат майдонида бир хил ҳарорат кўрсаткичли 
нуқталар -
изотермик сиртни 
ҳосил қилади