Temirov Asror Akramjon o’g’li Oddiy superfosfat olishda kamerali usulini tadqiq qilish

Ammoniylashtirish. Superfosfat sifatini yaxshilashning usullaridan yana biri bu uning ammoniylashtirilishidir, ya’ni erkin fosfat kislotani ammiak gazi bilan
neytrallashdir. Ammoniylashgan superfosfat gigrosko’ik bo’lmagan, quruq, yo’ishmaydigan kukundir. Uning tarkibidagi azot esa kerakli ozuqa elementidir. Superfosfat tarkibidagi erkin fosfat kislotani gaz holatidagi ammiak bilan neytrallash jarayonida dastlab monoammoniyfosfat hosil bo’ladi:
H₃PO₄ + NH₃ = NH₄H₂PO₄
Neytrallanish issiqligining ajralishi hisobiga massaning harorati 80-90^OC gacha ko’tariladi va buning hisobiga superfosfat birmuncha quriydi. Bunda suvda eriydigan P₂O₅ miqdori kamaymaydi.
Nisbatan kuchliroq ammoniylashtirish natijasida hosil bo’lgan diammoniyfosfat kalsiy sulfat bilan ta’sirlashib, dikalsiyfosfatga aylanadi:
H₃PO₄ + 2NH₃ = (NH₄)₂HPO₄ (NH₄)₂HPO₄ + CaSO₄ = CaHPO₄ + (NH₄)₂SO₄
Monokalsiyfosfat ham dikalsiyfosfatga aylanadi:


Ca(H₂PO₄)₂*H₂O + CaSO_{4 +} 2NH₃ = 2CaHPO₄ + (NH₄)₂SO₄ + H₂O

Bunday chuqur ammoniylashtirish natijasida superfosfatdagi suvda eriydigan P₂O₅ miqdori anchagina kamayadi, ammo o’zlashadigan P₂O₅ miqdori sezilarli o’zgarmaydi. Ammoniylashtirishni yanada davom ettirish P₂O₅ retrogradatsiyasiga olib keladi – dikalsiyfosfat o’simliklar qiyin o’zlashtiriadigan trikalsiyfosfat shakliga aylanadi:

2CaHPO₄ + CaSO₄ + 2NH₃ = Ca₃(PO₄)₂ + (NH₄)₂SO₄

Shuning uchun superfosfatning ammiak bilan neytrallash natijasida tarkibida 2% atrofida azot bo’lgan mahsulot olinadi. Tarkibida ko’p miqdorda (8% gacha) azot tutgan ammoniylashtirilgan superfosfat olishda neytrallovchi vosita sifatida suyuq ammiakatlar qo’llaniladi.

Superfosfatni ammoniylashtirish aylanuvchi barabanli ammoniylashtirgichga uzluksiz ravishda superfosfat kiritish va uning yo’nalishi bo’yicha oqimda gaz holatdagi ammiak yuborish orqali amalga oshiriladi.
Ammiakning me’yori superfosfat massasining 2% ini, uning yutilish darajasi esa 97-99% ni tashkil etadi. Ammoniylashtirishda hosil bo’ladigan guvala holatdagi superfosfat elanadi va maydalanadi.
Qoratog’ fosforitidan olinadigan superfosfat ni ammoniylashtirish ayniqsa samarali hisoblanadi. Bunda kalsiy va magniy fosfat tuzlarining eritmadan to’la ajralishi kuzatiladi va 25^OC gacha sovutilganda nafaqat monokalsiyfosfat kristallanadi, balki magniy va ammoniy fosfatlari ham turli xil ikkilamchi va uchlamchi tuzlar kristallogidratlari holatida ajralib chiqadi. Shuning uchun Qoratog’ fosforitidan olinadigan superfosfat ni ammoniylashtirish natijasida yaxshi fizik xossaga ega bo’lgan mahsulot olinadi.

3.