«temir yo`l transporti molitasi»

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   «Menejment» tushunchasi nimani anglatadi?
   
2. 
   Ishshb chiqarishni boshqarishni, shu jumladan temir yo’l kompaniya­si moliyasini boshqarishni tashkillashtirishning asosida nimalar stad i?
   
3. 
   Temir yo’l transporti ishinish sharoitlariga uullaganda ishlab chiqarish uatnashchilarinish ichki motivlarining mouiyati nimalardan iborat?
   
4. 
   Temir yo’l transporti faoliyati sharoitlariga uullagadda masalalar- ni ual etishda «jamoa uatnashuvi» tamoyilining mouiyati, yo’nalishi ni­mada?
   
5. 
   Temir yo’l transportida moliyaviy mepejmeptpiig mouiyati. yupa- lishi.
   
6. 
   Zamonaviy moliyaviy menejmentning xususiyati, yo’nalishi.
   
7. 
   Temir yo’l trapsportiga uullaganda moliyaviy mepejmentga quyila- digan asosiy talablar.
   
8. 
   Moliyaviy menejmentning asosiy tamoyillari.
   
9. 
   «O’TY» AJning moliyaviy jiuatdan ta’m i n l a n ga n l i gi ga ta’sir kiluvchi tashqi omillar.
   
10. 
    Temir yo’l kompaniyasining moliyaviy jiuatdan ta’minlanganligiga ta’sir uiluvchi ichki omillar.
    
11. 
    Temir yo’l transportining kuchli va kuchsiz tomonlari; gemir yo’l kompaniyasi faoliyatida yuk junatuvchilarni nimalar uoniutirmaydi.
    
12. 
    «O’TY» AJ xizmatlaridan foydalanuvchilarni sotishdan oldin va key- in xizmat kfsatishning mouiyati, ahamiyati.
    
13. 
    «O’TY» AJning debitorlik uarzlariiing asosiy sabablari va ouibat- lari.
    
14. 
    Debitorlik uarzlarini kamaygirishning asosiy yo’llari. OTB muta- xassislarining tavsiyalari.
    
15. 
    YUk va yo’lovchi tashishlarni amalga oshirishda raqobatning mouiyati. Narx va narxsiz raqobat.
    
16. 
    «O’TY» AJ yuk va yo’lovchi gashish raqobatbardoshligini oshirish yo’llari.
    

18-Mavzu. «O‘TY» AJ korxonalarining moliyasi
Tashish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi bo’linmalar temir yo’l kom­paniyasi tomonidan amalga oshirilayotgan yagona tashish jarayonining ishtirokchisi xisoblanadi. Uz faoliyatida O’zbekiston Reshublika- sida amal kilayotgan qonunlar, Prezident farmonlari, Vazirlar Maxkamasining kdrorlari, «O’zbekiston temir yo’llari» «O’TY» AJ boshqaruvi raisining buyrukdari va farmoyishlari xamda botika normativ va HUQUQIY xujjatlar bilan ishlaydi.

«O’TY» AJning tashish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi aloxida bo’linmalar o’rtasida o’zaro munosabatlar tartibi, shu jumladan moliyaviy munosabatlar tartibi, temir yo’l kompaniyasi raisi tomonidan tas­dikdangan Nizomga asosan tartibga eolinadi.

«O’TY» AJning aloxida bo’linmalariga berilgan bo’linmalarning mol-mulki xo’jalik yuritish huquqiyi asosida ularga tegishli.

Bu huquqiydan foydalana turib tuzilmaviy bo’linmalar «O’TY» AJ bi­lan kelishilgan xolda sotish, almashtirish, ijaraga berish, mol-mulk­ni lizing shartlari asosida berish yoki kdrzga berish, uni balansdan chiqarish yoki boshqa usullar bilan bu mol-mulkni ishlatish huquqiyi ga ega.

Tashish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi aloxida tuzilmaviy bo’linmalar ekspluatatsiya, kapital ta’mirlash va kapital quyilmalar- ning rejalari bo’yicha moliyalashtiriladi. Ular belgilangan xara­jatlar limiti chegarasida moliyalashtirilishi tufayli tashish ish- laridan daromad va foydaga ega emaslar. SHu bilan birga, o’zining ishlab chiqarish saloxiyatini, ayn iksa yordamchi-ko’makdosh faoliyat­ning maxsuloti (ish, xizmati)ni realizatsiyasida, sotishdan olin­gan daromadlar va foydani shakllantirish manbalaridan samarali foydalanishida keng huquqiydar va imkoniyatlar berilgan. Ular musta- Kil ravishda:

• 
  O’zbekiston Respublikasi xududida xam, chet elda xam ish va madaniy aloqalarni amalga oshirish;
  
• 
  qonun xujjatlariga asosan tijorat faoliyati bilan shugulla- nish;
  
• 
  turli xil xarakatdagi va kuchmas mol-mulkni qurish, xarid qilish, ijaraga olish va berish;
  
• 
  vakolatlari doirasida kushma ishlarni olib borishga manfa­atdor bo’lgan boshqa korxonalar va aloxida fukdrolar bilan kushma faoliyati i amalga oshirish, karamogidash ishlatilmayotgan vositalar­ni boshqa korxonalarga kredit k>finishida berish;
  
• 
  tashish jarayonini ta’minlash bilan bog’liq, yoki bog’liq, bulma­gan maxsulotga va xizmatlarga narxni belgilash;
  
• 
  mexnatga dak, to’lash shartlarini ishlab chiqish va tasdikdash, Qo’shimcha to’lov va oylik lavozim maoshlariga qo’shimcha x,ak, to’g’risi­dagi Nizom, mukofotlash to’g’risida Nizom, ishchilarni mukofot- lashning kzfsatkichlarini, miqdorlarini va muddatlarini o’rnatish;
  
• 
  to’g’ri shartnomalar asosida exdiyojlardan kelib chiqdb, tashish jarayonini ta’minlash bilan bog’liq va bog’liq, bulmagan ishlar va xizmatlarning xajmini aniqdash. Tashish jarayoni ta’minlash bilan bog’liq ishlar va xizmatlarning xajmi «O’TY» AJ bilan kelishilgan xolda korxonalar tomonidan aniqdanadi.
  

Bo’linmalar boshqarmasi va markazlar «O’TY» AJning boshqaruv apparata tomonidan tasdikdanadigan chorak, yillik va kelajak prog- nozlarini ishlab chiqarishadi. Boshqarmalar va markazlar uzlari- ning filiallari uchun nazorat raqamlarini ishlab chiqarishadi va ularni bajarilishi ustidan nazorat qilishadi.

«O’TY» AJning boshqaruv apparata tuzilmaviy bo’linmalarning bosh- karma va markazlariga umumiy bo’lgan ishlab chiqarish-moliyaviy fao­liyatning quyidagi ko’rsatkichl arini: ishlarning xajmi; ekspluatatsiya xarajatlari; ish birligiga to’g’ri keladigan material xarajatlar­ning limitini (yuqori darajasini); yordamchi-ko’makdosh faoliyatidan olinadigan foydani; mexnat unumdorligini; ishchilar va xizmatchilar sonining limitini tasdikdaydi.

«O’TY» AJning boshqaruv apparata korxonalarning boshqarmalariga, markazlariga va tuzilmaviy bo’linmalarga ishlarning rejaviy xaj­miga gugri keladigan xarajatlarning elementlari bo’yicha mablag’­larni ishlatish me’erlarini Ashagadsh Korxonalar ekspluatatsiya, kapital ta’mirlash va kapital quyilmalar rejasi bo’yicha moliya- lashtiriladi.

Aloxida bo’linmalarning yordamchi-ko’makdosh faoliyatdan olgan mablag’lardan musta kil ravishda foydalanadilar. Soliqdar va boshqa to’lovlardan keyin bo’linmalar ning ixtiyorida koladigan sof foy­dadan foydalanish tartibi temir yo’l kompaniyasining boshqaruvi tomonidan belgilanadi.

Tuzilmaviy bo’linmalarning boshqarmalari va markazlarining moliyaviy munosabatlari Moliyaviy o’zaro munosabatlar to’g’risidagi nizom asosida amalga oshiriladi.

Tashish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi aloxida tuzilmaviy bo’linmalar poezdlar xarakati xavfeizligini ta’minlash, yarokdi xolatda saklash va asosiy vositalarni joriy ta’mirlash bo’yicha barcha ish- larni bajaradi, yordamchi-ko’makdosh faoliyatining mausulotini, ish­larini va xizmatlarini ishlab chiqaradi va realizatsiya uiladi. Ular vagonlarni to’liq, yuklanganligi va ogirlikni kutara olish uobi- liyatini to’liq, ishlatishda yuklarni tashish ishlarini, yuk operatsiyalar i ostida turish va texnik stansiyalarda turish vautini uisk- artirishni ta’minlaydi, yo’lovchi poezdlarni uz vaxtida junatish va kuzatishga javob beradi, yo’lovchilarga kerakli uulayliklarni ta’minlaydi.

Tashish jarayoniga xizmat kzfsatuvchi tuzilmaviy bo’linmalarning asosiy vazifalari bo’lib tashish, uarakatdagi tarkib va boshqa tex­nika vositalarini, mexnat, moddiy va moliyaviy resurslardan foy­dalanish samaradorligini oshirish, rszervlarni aniqdash va to’liq, ishlatish, tashish tannarxini pasaytirish hisoblanadi.

Tashish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi bo’linmalarning moliyasi­ni tashish eutiyojlarini va jamgarishni tashkil etishni ta’min­lash uchun zarur pul mablag’lari fondini tashkil etish va tausim- lashni ko’zda tutuvchi pul munosabatlari tizimi deb ataladi. Ular quyidagilar zftasidagi pul munosabatlarini uz ichiga oladi:

• 
  bo’linmalar va temir yo’l kompaniyasi boshqaruvi o’rtasida baja­rilgan ekspluatatsiya ishlari, foydaning bir qismini tausimlash, aylanma mablag’larning miudorini tartibga solish uchun hisob-kitob­lar bo’yicha;
  
• 
  boshqarmalar, markazlar va ularning filiallari o’rtasida ba­jarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlar, tashishni amalga oshi­rish uchun kerakli youilgi, elektr energiya, moddiy boyliklarni ta’minlovchilarining schyotlarini to’lash uchun hisob-kitoblarni amal­ga oshirishda;
  
• 
  boshqarma, markazlar (filial) va ularda band bo’lgan ishchi­lar, xizmatchilar va mugaxassislar o’rtasida mexnatga uau to’lashda, forma kiyimi uchun hisob-kitoblarda;
  
• 
  bo’linmalar va banklar o’rtasida hisob-kitoblarni amalga oshirganda, soliu tizimida - byudjetlarga to’lovlar bo’yicha.
  

Bu pul munosabatlari samaradorlikni oshirish maqsadida ish­lab chiqarish faoliyatiga faol ta’sir o’tkazish uchun ishlatiladi. Ta­shish jarayoniga xizmat ko’rsatuvchi alouida bo’linmalarning moliya­si temir yo’l kompaniyasining bugun moliyaviy tizimining dastlab­ki zvenosini ifodalaydi.

«O’TY» AJ asosiy faoliyat korxonalarining hisob siyosati to’g’ri­sidagi Nizomda quyidagitar ko’zda tutilgan:

Kompaniyaning hisob rahamiga kelib tushgan mablag’lar funksi­onal boshqarmalar, markazlar, umumyo’l tuzilmaviy bo’linmalar va «O’TY» AJ tarkibiga kiruvchi yuridik shaxslar bo’yicha Moliya va buxgalteriya hisobi boshqarmasi tomonidan kompaniya boshqaruvi raisi bilan kelishilgan holda taksimlanadi.

Mablag’lar ichki xo’jalik hisob-kitoblarning uolatini xisobga olgan holda o’rnatilgan smeta va limitlar asosida taksimlanadi. Agar kompaniya oldida darzlar mavjud bulsa, boshqarmalarni, markaz- larni, umumyo’l bo’linmalarni navbatdagi moliyalashtirish shu uarz- lar summasiga uisuartiriladi.

Mazkur uolatda mablag’larni kuchirish kompaniya boshqaruvi rai- sining farmoyishi bo’yicha amalga oshiriladi.

Funksional markazlarning, boshqarmalarning filiallarini moliyalashtirish va ularni markazlar va boshqarmalar bilan o’zaro munosabatlari kompaniya bilan markazlar va boshqarmalar o’rtasi­dagi o’zaro munosabatlar kabi shakdlanadi.

Alouida balansga chiqarilmagan bo’linmaning barcha xo’jalik ope- ratsiyalari «O’TY» AJning balansida ularni hisobi uchun alouida sub- schyotlar olib borish oruali hisobga olinadi.

Filiallar va hisob-kigob-kassa xizmati to’g’risidagi Nizomga asosan banklarda alouida bo’linmalarga ochiladigan schyot «O’TY» AJdan pul mablag’lari bilan ta’minlash uchun quyidagi maqsadlarda ishla- tilishi mumkin: tasdiqtangan smetani bajarish, filiallarning yor­damchi-ko’makdosh faoliyatidan olgan tushumni kiritish, «O’TY» AJning ishonch xati bo’yicha to’zilgan shartnomatari va kelishuvlari asosida bo’linmalarga buyurgma uilingan mausulot (ish, xizmat) uchun uau to’lash.

«O’TY» AJning Yo’l xujaligi boshqarmasi temir yo’l kompaniyasi boshqaruvi raisining 2001 yil 16 apreddagi 73-N-son buyrugi bi­lan tashkil etilgan. U «O’zbekiston temir yo’llari» davlat-aksio­nerlik temir yo’l kompaniyasining, unga berilgan mol-mulkdan xuja- likda foydalanish uuuuui bilan tuzilmaviy bo’linmasi hisoblana­di. Uning tarkibiga quyidagilar kiradi:

• 
  yuridik shaxe mauomi bulmagan yo’llar uchastkasi va urmonlar- ni ximoya qilish filiallari;
  
• 
  yo’l mashina stansiyalari, yo’l ustaxonalari va yuridik shaxe mauomi ga ega bo’lgan relelarni payvandlash noezdlari shu’ba kor­xonalari;
  

Yo’l xujaligi boshqarmasi yuridik shaxe hisoblanmaydi, kom­paniya iltimosnomasi bo’yicha banklarda hisob-kitob va boshqa hisob rahamlarni ochish uuuuuiga ega emas.

Yo’l xujaligi boshqarmasi faoliyatining asosiy maqsadi temir yo’lning barcha elementlarini yarokdi holda sautash oruali belgilan- gan tezliklardagi poezdlarning uarakati xavfsizdmshni va uzluksiz- ligini ta’minlash hisoblanadi.

Yo’llar uchastkasi temir yo’llarni va sun’iy inshootlarni joriy ta’minlash va rejali-ogoulantiruvchi ta’mirlash bilan shu- gullanadi. yo’l ustaxonalari yo’l texnikasini, mashinalarni. mexanizmdarni ta’mirlashni bajaradi, yo’l ishlari uchun instru- mentlarni ishlab chiqaradi. Yo’l xujaligi boshqarmasi uning balan- sidagi yashash va xizmat-texnik bino va inshootlarini ta’minlash bilan xam shugullanadi.

Uning erdamchi-ko’makdosh faoliyatining prsdmsti bo’lib quyi- dagilar hisoblanadi:

• 
  xalu ists’moli mollarini ishlab chiqarish va realizatsiya qilish va axrliga pullik xizmatlarni ko’rsatish;
  
• 
  qurilish materiallari va konstrukdiyalarni ishlab chiqarish;
  
• 
  ishlab chiqarish-gexnikaga oid mausulotlarini ishlab chiqarish:
  
• 
  ta’mirlash, qurilish, montaj, gushirish-sozlash ishlarini bajarish va boshqalar.
  

Yo’l xujaligi boshqarmasi «O’TY» AJ ijroiya apparati tomonidan tasdiqlanadigan asosiy, jumladan yordamchi - ko’makd osh faoliyati bo’yicha chorak, yillik va kelajak reja-prognozlarni ishlab chiqaradi. Prognozlar kompaniya boshqaruvi tomonidan belgilanadigan bajari- ladigan ishlar xajmiga ketadigan xarajatlarning elementlari bo’yicha mablag’larning me’yorlari asosida ishlab chiuiladi.

Yo’l xujaligi boshqarmasining «O’TY» AJ boshqaruvi bilan ishlab chiqarish-moliyaviy munosabatlari O’zaro moliyaviy munosabatlar to’g’risidagi nizomga asosan amalga oshiriladi.

Yo’l uchaegkalari va urmonlarni ximoya qilishning xarajatlari - da 85-90 foizni tashish xarajatlari va 10-15 foizni yordamchi-ko’mak­dosh faoliyat bo’yicha xarajatlar tashkil etadi. Butun yo’l xujaligi boshqarmasi bo’yicha asosiy faoliyatning tashish xarajatlari 48 fo­izni, yordamchi-ko’makdosh faoliyat bo’yicha - 52 foizni, shu jumladan hisobotning 2-shaklidagi 060-uatorida (ishlab chiqarish tannarxi) aks ettiriladigan xarajatlar 39,4 foizni tashkil etadi. Yo’l uchast- kalari va xfmonlarni ximoya qilish moliyasini tashkil etishning asosiy vazifalaridan biri bajarilishi kerak bo’lgan ish uajmini eng kam meunat, moddiy va pul xarajatlari bilan bajarish.

Yo’l xujaligi boshqarmasining pul mablag’lari ekspluatatsiya xarajatlariga va kapital ta’mirlash rejasi bo’yicha «O’TY» AJning boshqaruvidan olingan tushumlardan; yorda mchi - ko’makdosh faoliyat daromadlaridan; boshqa tushumlardan tashkil topadi.

Yo’l xujaligi boshqarmasi bo’yicha pul tushumlari: tashishlar- dan - 19 foizdan ortiu; yordamchi-ko’makdosh faoliyatdan - 80 foiz- dan ortiuni tashkil etadi. Bu yordamchi-ko’makdosh faoliyatning mausu- lotini va xizmatlarini realizatsiya qilish katta ahamiyatga eta ekan- ligidan dalolat beradi.

Yo’l uchastkalari «uukuki»ni aniqdashda yo’lning yuqori ko’ril- masi elementlarini yakka almashgirish bo’yicha ekspluatatsion xara­jatlari (183, 185, 187-moddalar) kakimiy miqdorlarda, lekin yil­lik rejada belgilangan summa chegarasida olinadi, er polotnosi­ni, sun’iy inshootlarni va yo’llarning yuqori ko’rilmasining amor- tizatsiyasining xarajatlari - uakikatdagi miqdorlarda olinadi. Sel va boshqa tabiiy ofatlar okibatlarini yukotish bo’yicha xarajatlar uakikatdagi miqdorlarda yo’l uchastkalari tomonidan «O’TY» AJning Moliya va buxgalteriya hisobi bontkarmasiga qilingan xarajatlarni asoslagai kolda takdim etgan alouida schyotlar bo’yicha moliyalashti- riladi.

Yo’l xujaligi boshqarmasining tashish bo’yicha xarajatlarida mexnat uaki 30 foiz atrofida, materiallar uaki 16 foiz atrofida tashkil etadi, bundan kelib chiqadiki, mexnat unumdorligini oshi­rish va materiallarni tejamkorlik bilan ishlatish yo’nalishidagi temir yo’lni sakdash texnologiyasini takomillashtirish va reja-ogou- lantiruvchi ta’mirlash ishlarini bajarish 1 km yo’lning ta’minlash tannarxini igasaytirishning asosiy yo’li xisoblanadi.

Boshqarmaning tashishga ketgan barcha xarajatlarining 33 foizdan ortikrogini temir yo’lni kapital, o’rta va kutarish ta’mirlashni mo- liyalapggirishga ishlatiladigan ta’mirlash fondiga ajratma­lar tashkil etadi.

Yo’l xujaligi boshqarmasi O’zbekiston Respublikasi qonun uujjatlariga asosan markazlashgan tartibda to’lanadigan soliq- lardan tashuari barcha soliq turlarini hisob-kitoblarini amalga oshiradi.

L okomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarma davlat- aksionerlik temir yo’l kompaniyasi raisining 2001 yil 25 iyo’ldagi 165-N-son buyrugi bilan tashkil etilgan. U «O’TY» «O’TY» AJning yuridik shaxe makomiga ega bulmagan, hisob raqami va tugallanmagan balans bilan, unga berilgan mol-mulkdan operativ boshqarish huquqi bilan tuzilmaviy bo’linmasi hisoblanadi.

Boshqarma tarkibiga filial sifatida yuridik shaxe makomiga ega bulmagan, tugallanmagan balansga va talab kilguncha depozit schs- tiga ega lokomotiv deposi kiradi.

Boshqarmaning ishlab chidarish birliklari (filiallari) bilan ishlab chiqarish-xo’jalik moliyaviy munosabatlari «O’zbekiston temir yo’llari» «O’TY» AJ boshqaruvi ray si tomonidan tasdikdangan «O’TY» AJ­ning Lokomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarmasi to’g’ri- sidagi Nizomga asosan tartibga solinadi.

Lokomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarma xarajatlar qismi bo’yicha davlat-aksionerlik temir yo’l kompaniyasining eng yirik tuzilmaviy bo’linmasi hisoblanadi. Uning asosiy faoli­yati bo’yicha xarajatlari «O’TY» AJning tashish bo’yicha barcha xarajat­larining 38 foizini (2001 yil) tashkil etadi.

Boshqarma lokomotivlarni va lokomotiv xujaligining boshqa texnik vositalarini ekspluatatsiya, ta’minlash, ta’mirlash bo’yicha yagona texnik me’yorlarini ishlab chiqaradi va tasdiqlash uchun tau­dim etadi, tarmoqua oid nizom va yuriunomalarni ishlab chiqaradi va tasdiqlaydi; lokomotivlarni kapital ta’mirlash ishlarini rejalashtiradi va nazorat uiladi; yo uilta, materiallarni, elektr energiyani tejamkorlik bilan ishlatish, tannarxni pasaytiritl va ishlab chiqarish rentabelligini oshirish bo’yicha chora-tadbirlarni amal­ga oshiradi, ishlab chiqarish birliklari o’rtasida o’zaro xamkorlikni ta’minlaydi, ularning faoliyatini nazorat uiladi.

Boshqarma «O’TY» AJning korxonalariga va O’zbekiston Respublika­sining boshqa vazirlik va idoralarga xamda MDX mamlakatlarida joylashgan yuridik shaxslarga quyidagi xizmatlarni ko’rsatadi:

• 
  lokomotivlarni ta’mirlash;
  
• 
  tegishli ishlarni bajarish uchun lokomotivlarni berish;
  
• 
  temir yo’lda kranlarni ta’mirlash;
  
• 
  lokomotivlar va vagoshtar bazasida ixtisoslashtirilgan mashi- nalarni yasash;
  
• 
  uarakatdagi tarkibni zamonaviylashtirish va boshqalar.
  

Boshqarmaning moddiy-texpik bazasi va mol-mulkiga asosiy va

aylanma mablag’lar va lokomotiv depolarning boshqa aktivlari ular­ning tashkil etish vautida kiradi. Ularning qiymati «O’TY» AJning jamlama balansida hisobga olinadi.

Temir yo’l kompaniyasining ijroiya organi tomonidan Boshqarma- ga asosiy iqtisodiy ko’rsatkichlarni, shu jumladan ekspluatatsiya xa­rajatlari smetasini va faoliyat turlari bo’yicha ishchilar sonining limitini o’rnatadi. Boshqarma tarmoq ms’srlaridan kelib chiuib smeta, limitlarni bulish ishlarini olib boradi va barcha tuzilmaviy bo’linmalarga faoliyat turlari bo’yicha ishlab chiqarish- iqtisodiy ko’rsatkichlarni etkazib beradi. Boshqarma kompaniya rau- bariyati tomonidan tasdiqlangan smeta va limitlar chegarasida mo- liyalashtiriladi.

Lokomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarma o’zining xususiyatlariga ega: xarajatlarning asosiy moddasini tashish buyi- cha xarajatlarining 50 foizdan yuqorirogini lokomotivlarning poezdli va manevrli ishlari uchun ketadigan yokilgi xarajatlari tashkil etadi. YOkilgiga ketadigan xarajatlarni maxsulotning (ishlar­ning) birligig a 1 foizga pasayishi temir yo’l kompaniyasi uchun yil­da pul mablag’larini 100 mln.sumga tejashni ta’minlaydi. Boshqarma- ning 15 foiz atrofidati xarajatlarini mexnat haqi fondi; 12 foiz - materiallar; 6,5 foiz - elektr energiyasi va 17 foiz - boshqa xarajat­lar, shu jumladan 8 foiz - ta’mirlash fondiga ajratmalar tashkil etadi.

Boshqarmaning xarajatlarini tejashning asosiy yo’llari: gyuezd- larni tortish ga yokilgini va elektr energiyasini samaradi ishla­tish; lokomotivlarni yuqori sifatli rejali va joriy ta’mirlash; lokomotiv brigadalari va ta’mirlash ishchilarini ish vaktini be- korga ugkazishiga yo’l kuymaslik, materiallarni tejamli ishlatish.

Kompaniya boshqaruvining ma’muriy apparata Lokomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarmaga barcha tuzilmaviy bo’linma­larga umumiy bo’lgan ishlab chiqarish-moliyaviy faoliyatning reja­viy ko’rsatkichlar bilan bir katorda ularning xususiyatlarini aks ettiruvchi quyidagi ko’rsatkichlarni tasdikvaysi:

• 
  gonna-kilometrlar brutto xarakatning va tortishning turlari bo’yicha;
  
• 
  ioezd-kilometrlar va seksiya-elektr sekiiyalar kilometrlari;
  
• 
  lokomotiv-mansvrlarda va xo’jalik xarakatidagi ishlarning soati;
  
• 
  lokomotivlar uchun yokilgi va elektr energiya xarajatlari nor­masi;
  
• 
  lokomotivlarni va motorvagon xarakatdagi tarkibni tortish va ta’mirlash turi bo’yicha ta’mirlash dasturi;
  
• 
  lokomotivlarning yuk xarakatida o’rtacha sutka unumdorligi ton­na-kil ometrlarda brutto;
  
• 
  lokomotivlarning ta’mirlashda turib krlish normalari;
  
• 
  lokomotivlarni kapital ta’mirlash ishlarini olib borish uchun mablag’lar zaxirasini tashkil etish uchun ajratmalar normativi.
  

Lokomotivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarma xarajat- larida eksplua tatsiya ishlari xajmini ma’lum ulchoviga bog’liq xolda o’zgaradigan xarajatlarning ulushi kattadir. Bu ularning haqikatda bajarilishini xisobga olgan xo-chda moliyalashtirishni maqsadga muvofikdigini shart qilib kuyadi.

Quyida rejani (prognozni) bajarish darajasiga karab o’zgaruv­chan xarajatlarga olib borilgan xarajatlar moddalari, ayrim ulchov birligi bo’yicha keltiriladi.

Agar yokilgining yoki elektr energiyasining haqikatdagi narxi rejadan past bulsa, lokomotiv deposida tejash, aks xolda - ortikcha xarajat xrsil bo’ladi. Narxlarning o’zgarishi depoga bog’liq emas. SHu- ning uchun, «O’TY» AJning Moliya va buxgalteriya boshqarmasi Lokomo­tivlarni ekspluatatsiya qilish bo’yicha boshqarmasiga tegishli yokilgi va elektr energiya xdki summasini qayta hisob-kitobini amalga oshi­radi. U ish ulchov birligiga haqikatda bajarilgan ishlar xdjmi va yokilgi yoki elektr energiyaning rejaviy normasidan kelib chiqib aniq- lanadi, birok yokilgi yoki elektr energiyaning haqikatda xarajag qilingan miqdorda. agar o’rnatilgan xarajat normalariga karshi te- jalgan bulsa.

Signalizatsiya va alotsa markazi barcha texnik vositalarni va sig­nalizatsiya va dtotsa moslamalarini yarotsli xslatda satslashni ta’min- lovchi, «O’TY» AJning korxonalariga, boshsa korxonalarga va atsoliga alotsa xizmatlarini ko’rsatuvchi davlat-aksionerlik temir yo’l kompa­niyasining tuzilmaviy bo’linmasi xisoblanadi. Uning tarkibiga sig­nalizatsiya va alotsa uchastkalari va ixtisoslashtirilgan surilish-mon- taj poezd kiradi.

Signalizatsiya va alotsa markazi yuridik shaxe sisoblanmaydi, mustatsil tugallangan balansga ega emas. «O’TY» AJ raisining ishonch sogozi bo’yicha bitimlar, shartnomalar, kontraktlar to’zishi mum­kin. Xo’jalik faoliyatini amalga oshirish uchun markaz joriy sisob- varatsni ochadi. Kompaniya boshqaruvining aloxida sarori bo’yicha xisob ratsami ochilishi mumkin.

Signatazatsiya va alotsa markazining ishlab chitsarish bo’linmalar (signalizatsiya va alotsa uchastkalari, ixtisoslashtirilgan surilish- montaj poezd) bilan ishlab chitsarish-xo’jalik va moliyaviy muno­sabatlari «O’TY» AJ raisi tomonidan tasditslangan Signalizatsiya va alotsa markazi to’g’risidagi nizomga asosan tartibga solinadi.

Signalizatsiya va alotsa markazining asosiy vazifalari: poezdlar satnovi xavfeizligini ta’minlovchi signalizatsiya, markazlashtirish va blokirovka, alotsa, PONAB, DISK inshootlari va moslamalarini ishlashida normativ ishonchliligini ta’minlash; ilmiy-tsxnika taratssisti yututslarini, resurslarni tejaydigan texnologiya va ilgor tajribalarni tadbits etish asosida bo’linma- larni mustatskamlash va rivojlantirish; moddiy-texnika bazasini rivojlantirish va mustatskamlash bo’yicha chora-tadbirlarni ishlab chitsish va amalga oshirish, yangi texnika va boshsaruvning avtomat- lashgan tizimi texnologiyasini tadbits etish va boshsalar.

Markaz faoliyatini rejalashtirish va moliyalashtirish. Signa­lizatsiya va alotsa markazi «O’TY» AJ tomonidan tasditslanadigan aso­siy va yordamchi-ko’makdosh faoliyat bo’yicha chorak va yillik ishlab chitsarish-moliyaviy rejani mustatsil ravishda ishlab chitsadi. O’zi­ning liniya bo’linmalari tomonidan ishlab-chitsarish-moliyaviy re- jdtarni bajarilishi ustidan nazorat siladi.

«O’TY» AJ boshsaruvi Signalizatsiya va alotsa markaziga bajarila­yotgan ishlar sajmini xarajatlar elementlari bo’yicha mablag’larni ishlatish me’yorlarini o’rnatadi. Markaz «O’TY» AJning Moliya va bux­galterlik sisobi boshsarmasi tomonidan bajarilgan ishlar xajmi - dai kelib chitsib moliyalashtiradi.

Markazning xarajatlarida mexnat uaui xarajatlari 45 foizni tashkil etadi, bu texnik vositalarning va moslamalarning sakdash texnologiyasini takomillashtirish zaruratini namoyon etadi va shu asosda - texnik birlikni sakdash xarajatlarini uisuartiripgga erishish.

Signalizatsiya va aloua uchastkalari markazning asosiy liniya bo’linmalari hisoblanadi. Ularning vazifalari - signalizatsiya, markazla- shish blokirovka va alouaning texnik uurshtmalari ishlarining uz- luksizligitti ta’minlash.

Markaz signalizatsiya va aloua uchastkalariga; ta’mirlash ishlari dasturini, texnik moslamalarning uolatiga ballik bauo berishni tasdiqlaydi.

Signalizatsiya va aloua uchastkalarining xarajatlarining 80-90 foizni tashish xarajatlari va 11-20 foizni yordamchi-ko’makdosh faoliyat xarajatlari tashkil etadi.

Uchastkalarning pul mablag’lari markaz tomonidan ekspluatatsiya xarajatlari, kapital ta’mirlashni to’lash ga olingan summalar hamda yordamchi-ko’makdosh faoliyatdan olingan daromadlardan va boshqa tu­shumlardan shayutlanadi.

Signalizatsiya va aloua uchastkalarining ekspluatatsion faoliyati xarajatlar rejasi bo’yicha moliyalashtiriladi. SHu bilan birga S SB va aloua moslamalarini ta’minlash uauiuatdagi miudorlarda, birou yil­lik assignatsiya doirasida, uabul uilinadi. Signalizatsiya va aloua moslamalari (214-band) amortizatsiyasi uauiuatdagi miudorlarda uabul uilinadi.

Signalizatsiya, aloua uchastkalarining va ixtisoslashtirilgan qurilish-montaj poezdlarining ixtiyorida yordamchi-ko’makdosh fa- oliyatga taalluuli turli ishlarning va xizmatlarning katta uajmi- ni bajarishga imkon beradigan turli texnik vositalar mavjud. YOr­damchi-ko’makdosh faoliyat uozirgi sharoitlarda sotishdan olingan daromadlar va foydani shakllantirishning asosiy manbai hisobla­nadi. Uning bir qismi Signalizatsiya, aloua markazi va uning liniya bo’linmalari ixtiyoriga tutiadi. Bu uolat liniya bo’linmalari tomo­nidan tashui korxonalar, tashkilotlar va auoliga ko’rsatiladigan xizmatlarga talabni doimo o’rganish, ularning uajmini oshirish uchun kerakli chora-tadbirlarni qurish, xizmatlar turlarini kuchtaytirish, sifatini oshirish zaruratini keltirib chiqaradi. Bular ishlab chiqarish salouiyatini tuliu ishlatgan holda uupgimcha pul mablag’larini topishga, o’ziga tegishli jamgarishlarni shakllanti- rishga imkoniyatlar tugdiradi.

Aloxida funksional bo’linma bulmish Elektr ta’minlash markazi kontakt tarmogiga, yuqori vol’gli elektr uzatish liniyalariga, tor ­tish nodstaniiyalarga karashni; staniiyalarni. yuk xovlilarini, kor­te yner maydonlarini tashqi yoritish moslamalariga kdrash; ta’mir- lash-taftish dexlarini va asbob-uskunalarni joriy ta’mirlash usta- xonalariga karashni ta’minlaydi. Ular elektr energiyasini qayta ishlash, uzagish va sotish bilan xam shugullanishadi. Bu ishlar yor­damchi-ko’makdosh faoliyatning sanoat ishlab chiqarishiga tegishli. Markazning yordamchi-ko’makdosh faoliyat bo’yicha xarajatlari asosiy faoliyat bo’yicha uning barcha xarajatlarida 22-25 foizni tashkil etadi; 75-78 foizi tashish bo’yicha xarajatlarga tutri keladi. Asosiy faoliyat bo’yicha xarajatlarning taxminan 1/3 qismini mexnatga kak to’lash fondi bo’yicha xarajatlar tashkil etadi.

Markazning asosiy liniya bo’linmasi bo’lib elektr energiyani ta’minlash uchastkalari xisoblanadi. Ularning maxsuloti poezdlar- ni tortish uchun uzatilgan o’ziga tegishli yoki sotib olingan energi­yaning va temir yo’l kompaniyasining boshqa iete’molchilariga uza- tiladigan elektr energiyasining miqdori bilan ulchanadi. Eksplua­tatsiya bo’yicha elektr energiyani ta’minlash uchastkalari ishlarini ulchov birligi sifatida quyidagilar kabul qilinadi: kontakt tar- mogining ballarda ulchanadigan xdlati; kontakt tarmogini, elektr energiyani uzatish liniyalarini va tortish podstansiyalarini va sek- iiyalash postlarini joriy ta’minlash va ta’mirlash bo’yicha ishlar­ni bajarish; kontakt tarmogini. asbob-uskunalarni, mashinalar- ni, nriborlarni, tortish lodstansiyalari ko’rilmalarini kapital ta’mirlash rejasini bajarish.

Elektr ta’minlash markazi yuridik shaxe xisoblanmaydi, eksp­luatatsion xarajaglari rejasi doirasida moliyalashtiriladi. Kapi­tal ta’mirlash kapital ta’mirlash ishlarini olib borish uchun mablag’lar zaxirasini tashkil etishga ajratmalar xisobiga amalga oshi­riladi.