«temir yo`l transporti molitasi»

Raqobat, raqobatbardoshlillik qobiliyati

Transport xizmatlari bozorini shakllantirish xamda uning ishla- shi yuk egalariga va axoliga xizmat ko’rsatishning madaniyatini va sifatini oshirish, tashish bo’yicha xarajatlarni kamaytirish, narxi va sifatiga karab transport xizmatini tanlash imkonini beradigan sharoitlarni yaratish, turli mulk shakllaridagi tashuvchilar o’rtasida- gi soglom raqobat asosida ko’rilishi lozim.

Raqobat - bu doimiy o’zaro musobaka, o’zini maxsulotini sotish eng yaxshi imkorniyatlarini ta’minlashga intilishda korxonalar o’rtasida­gi kurash. Transport xizmatlari soxasida - «O’TY» AJ ishlashi sharoitida - temir yo’l va avtomobil transporti o’rtasidagi musobaka.

Temir yo’l transporti boshqa transportlarga takk°slaganda bir Kancha ustunliyutarga ega: magistrallarning yuqori tashish va ugka- zish kobiliyati, tashish birligiga xarajatlarning past darajasi, ishlab chiqarish unumdorligining yuqoriligi, yokilgi, metall xara­jatlari knssasining pastligi, ekologiya jixatdan tozaligining yuqori darajadaligi, ayniksa elektrli tortgichda. SHu bilan birga, temir yo’l transtyurtiga xos bo’lgan kuchsiz tomonlar xam mavjud - dastlabki investitsiyalarga katta extiyoj, past manevrlilik, yuklar­ni etkazib berishda avtomobil transporti ga nisbatan uzok muddat- ni talab etish.

Temir yo’l transportida yuk oieratsiyalari ostida xarakatdagi tar­kibning uzok muddatda tuxtab turitii okibatida va xarajatlarning ulushi operatsiyalarning boshi-oxirida katta, xarakatdagi operatsiyalar bo’yicha xarajatlar unchalik katta emas. Bu xususiyat temir yo’l trans- portiga uzok masofaga katta yuklarni tashishda yuqori samarani ta’­minlaydi.

Avtomobil transporti o’zining xususiyatlariga ega: govori manevr- lilik, dastlabki investitsiyalarga extiyoj kam, yuklarni «etiikdan» «eshikkacha» etkazib berish imkoniyati, yo’lning qisqa masofasi va etkazib berishning yuqori tezligi. Ammo avtomobil transport temir yo’l transportiga tashish xarajatlarining yuqoriligi, tashishning material-yokilgi xarajatlar yuqoriligi kabi xarakteristikalar bo’yicha oreada.

SHunday kdlib, xar bir transport tashishning ma’lum turini bajarishda ma’lum ustunliklarga - yuqori raqobatbardoshlikka ega. Dastlabki investsiyalarga katta edtiyoj, masalan, temir yo’l trans­porti uzok, masofaga katta yuklarni tashishda inkor qilib bulmay- digan ustunliklarga ega. Avtomobil transporti yak,in masofaga kichiq yuklarni tashishda ma’lum ustunliklarga ega. Ammo o’zining faoliyat doirasini kengaytirishga, tashish uajmlarshsh oshirishga intilishda temir yo’l transport va avtomobil transport bir-biriga rakrbatchi xisoblanadilar. Transport xizmatlari soxasida temir yo’l transport va avtomobil transportining musobakddotshtish ko’rinadi. Jaxon amaliyot ko’rsatadiki, raqobat iktisodietni rivojlanishiga imkoniyat yaratadi.

Raqobatning ikkita asosiy usullari mavjud: narx va narxsiz.

Narx raqobati - xarajatlarni kamaytiritp orqali narxlarni ka­maytirish yoki realizatsiya qilinayotgan maxsulot, xizmat turining nar- xiga kushiladigan foyda ulushini kamaytrish asosida qo’shimcha foy­dani olish uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektlar o’rtasidagi musobaka. U, masalan, turli imtiyozlar berish orqali, o’rnatilgan tariflar (narx­lar) bo’yicha chegirmalar yoki xarajatlarni qoplashnigina ta’minlay- digan darajagacha tariflarni kamaytirish orqali ishlatiladi, ma’­lum xollarda - o’zgaruvchan xarajatlarni qoplashgacha, shartli-doimiy xarajatlar boshqa xizmatlar xisobiga koplanishi mumkin.

Narxsiz raqobat - raqobatbardoshlikni quyidagilar orqali oshirish:

• 
  xizmatlarni takomillashtirish, shu jumladan maxsuloti i ng asosiy turini realizatsiyasi bilan bog’liq xizmatlarni takomillash­tirish (masalan, yuk egasiga qulay bo’lgan joyga va vaktida yukni etkazib berish, yo’lovchilar tashish kuyaayliklarini oshirish va b.);
  
• 
  iste’molchilar (yuk egalari, yo’lovchilar) istayutariga asosan ko’rsatilasttan xizmatlarning xarakterini o’rganish;
  
• 
  maxsulotlarga, xizmatlarga yangi sifatlarni berish (masalan, yuklarni «etiikdan» «eshikkacha» etkazib berish), tashish tezligini oshirish va b.
  

Raqobatbardoshlik - maxsulotning, ishning, xizmatning xuddi shunday turlariga nisbatan aniq bir extiyojtti kondirish darajasini xarakterlovchi xossalari. Masalan, yukni etkazib berish tezligini yuk egasining extiyojini kondirish darajasi.

Temir yo’l transporti ortidan yuk tashish xajmlarini, shu jum­ladan kichiq partiyadagi yuk xajmlarni sakdab kolish va rivojlanti­rish uchun potensial yuk junatuvchilarning niyaglarini va imkoniyat- larini bilish kerak. Transport xizmatlar i ga bo’lgan exdiyojlar to’g’ri­sida yaxshi tashkil lashtirilgan, to’liq, va ishonchli ma’lumotlar buli­shi kerak, temir yo’l ma’muriyati va uning xizmatidan foydalanuvchi- lar o’rtasida yaxshi yo’lga quyilgan ish alokdlari kerak. Bunday ma’lu- motlarni o lishni tashkillashtiriiщa shuni esda tutish kerakki, bo­zor munosabatlari sharoitlarida transport xizmatlari bozorida o’zi­ning shartlarini temir yo’l emas, balki bu xizmatlardan foydalanuv- chilar kuyadi.

Raqobatbardoshlik marketing tadkikotlari yordamida aniqdanadi. YUxori sifatli maxnulotlar, xizmatlar odatda raqobatda usgunlikka ega. Maxsulotning raqobatbardopzligining asosiy k\fsatkichlari - uning iste’mol xossalari va narxi.

Realizatsiyaning istikbollari, va tegishlicha, korxonaning da­romadlari maxsulotning faqatgina sifatiga bog’liq emas, balki uning narxiga xam bog’liqdir. Realizatsiyaga ba’zi omillar katta ta’­sir ko’rsatadi: reklamani tashkillashtirish darajasi, texnik xiz­mat ko’rsatish va b.

Transport maxsuloti bozorni shakllanishining zamonaviy sha­roitlarida transport xizmatlaridan foydalanuvchilar - yuk juna­tuvchilar va yukni kabul qilib oluvchilar bilan ish munosabatlari­ni rivojlantirish, taklif etilayotgan xizmatlarning jalb etuv- chanligini tashkil etish, ularni raqobatbardoshligini ta’minlash birinchi darajali axamiyat kasb etadi. Tashish raqobatbardoshligini oshirishning asosiy omili bo’lib, tashishga bo’lgan talabni va u bilan bog’liq xizmatlarni tariflarga turli chegirmalarni berish or-kali, te mir yo’lda gashish sifatini oshirish orqali ragbatlantirish bo’lib kolmoqta.

YUk tashishning raqobatbardoshligi deganda yuk egalarining yuk tashishni bajarishga. aniq shart-sharoitlarda xajmni va sifatni aniq- lashga bo’lgan talablariga muvofikdiga tushuniladi. Bu mhammoni urga- nayotgan tadkikotchilar «raqobatbardoshlik» va transport maxsuloti- ning sifati tushunchalarining bir xil ma’noga ega emasligiga axami­yat berishadi. Tashish raqobatbardoshligi faqat mijozlarning ma’lum doirasi uchun kizikish bildiradigan aniq xossalarning majmuasi si­fatida aniqdanadi. «Raqobatbardoshlik» tushunchasi «sifat» tushuncha- sidan keshrokdir. Raqobatbardoshlik - transport xizmatlari bozorida yuzaga keladigan aniq sharoitlar bilan bog’liq kup kirrali tavsif.

Transport maxsulotining raqobatbardoshligiga tashui omillar, sifat ko’rsatkichlari va iqtisodiy kursagkichlar ta’sir ko’rsatadi.

Tashui omillarga elektr energiya, materiallar, yokilgi va xarid narxlarining o’zgarishi kiradi. Sifat ko’rsatkichi uarakat tarkibi narkining texnik uolatini. tashishni transport bilan ta’mishan- ligini, xavfsizligini va sakdanishini. yukni etkazib berishning tent tausimlangamligi va uzluksizligini, vautini aks etadi. Iqtisodiy kursagkichlar uz ichiga tariflarni, chegirmalar tizimini, usta- mani, soliqdarning, yigimlarning miqdori, qo’shimcha xizmatlar uauining mixdori va boshqalarni uz ichiga oladi.

Transport maxsuloti iste’molchshxari uchun eng raqobatbardosh- likning omillar i bulmish tariflarning to’g’ri keladigan daraja­si, yuklarni saklaxxishi, yukni etkazib berish tezligi, tashish uchun yukni uabul qilishni rasmiylashtirish jarayonining uiyinlashtira- digan shartlarni yuk/xigi katta uiziuish uygotadi.

YUk tashish raqobatbardoshligi, avvalambor, uning sifatiga bog- lik,, uning asosiy ko’rsatkichlari bo’lib yukni etkazib berish tezli­gi, yuklarni sakdanishini ta’minlash. uning sifati, tashish uauining (tarif) darajasi, yukni tashish bilan bog’liq, operatsiyalarga (yuk- lash, tushirish, ogirligini ulchash, sakdash va boshqalar) ketadigan xarajatlar darajasi, yukni uabul qilishni rasmiylashtirish jarayo- ni uiyinlashtiradigan shartlarni yukdigi hisoblanadi.

Savol tugiladi: o’rnatilgan ogirlikdagi poezdlarda yuk tashish­ning avvalgi texnologiyasi yuk junatuvchilarni va yukni uabul kdlib oluvchilarning manfaatlariga mos keladimi? Ayonki. ma’lum uol- larda, yuk junatuvchi tomonidan temir yo’lga yuqori xarajatlarni te­gishli kompensatsiyami to’lash bilan, birok yuqori tezlikda, kichiq ogirlikdagi poezddarda yukni etkazib berish lozim.

Bunday tashishlarning tannarxi va foydadan kelib chiqib, ta- riflarga qo’shimcha uak to’lashni kiritish orqali amalga oshirish Kiyin emas.

Temir yo’l transportini islou qilish jarayonida amalga oshirila- yotgan iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish zamonaviy trans­port xizmatlari bozorini shakllantirishni ko’zda gutadi. Uni shakl­lanishi va ishlashi turli mulk shakllaridagi yukni tashuvchilar o’rta­sidagi soglom raqobat asosida ko’rilishi lozim.

Bozor munosabatlariga utish, korxonalarning raqobati ishlab chiqarishning samadorligini usishining kuchli omili hisoblanadi. SHu bilan birga utish davrining real sharoitlarida ishlab chiqarish hamkorlarining iqtisodiy ayaoualarining yo’lga quyilmaga nligitshng ta’siri va tavakkalchilik oshmouda. Bunday salbiy ta’sir marketing- ni kullash oruali bartaraf etiladi.

Marketing - talabni tuliu uondirishga yo’naltirilgan firma da- rajasida ishlab chiqarish va sotishni tashkil etishning kompleks tizimini va uning asosida yuuori foyda olishni ifodalaydi.

Mausulot (ing, xizmat)ni realizatsiya qilish istiubollarini bilish uchun bozorning eutiyojini doimo o’rganish kerak, raqobatchi- larning imkoniyatlarini bilinx kerak. Marketingning mouiyati - talab uilinayotgan mausulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish uchun uulay sharoitni ta’minlash.

Temir yo’l transportiga uullaganda marketing - tashishni va yor­damchi-ko’makdosh ishlab chiqarishni tashkil etishning pgunday ti- zimiki, unda barcha uarorlar transport xizmatlaridan foydalanuvchi- laritxing manfaatlarini hisobga olgan holda uabul uilinadi.

Temir yo’l transporti korxonalari marketingining asosiy mausa- di - tashishga va yordamchi-ko’makdosh ishlab chiqarishning xizmatlariga talabni tuliu uondirish asosidagi xo’jalik faoliyatining barkdror natijalarini ta’minlash.

«O’TY» AJ xo’jalik yurituvchi sub’ektlarining marketing faoliya­tini tashkil etish quyidagilarni uz ichiga oladi:

• 
  transport xizmatlariga talab bozorini kengaytirish strategi­yasi va taktikasini ishlab chiqishni;
  
• 
  temir yo’l transporti korxonalarining xizmatlariga va ishla­ri ga bo’lgan talabni operativ va ishonchli aniulashni;
  
• 
  ishlab chiqarish va moliyalashtirishni muvofiulashtirish va rejalashtirishni;
  
• 
  faoliyat sharoitlarini o’zgarishi, jumladan ishlab chiqarishni boshqarish, traxxsportirovka, reklama, sotish asosida tartibga so­lish va to’g’rilash.
  

Tadbirkorlik faoliyati marketingining mouiyati - tashishlar­ni, ko’makdosh ishlab chiqarishxting xizmatlarini va ishlarini ba­jarish oruali foydalanuvchilarning eutiyojlarini temir yo’l kom- paniyasining daromadiga aylantirish.