Tema: Viruslardiń tiykarǵı qásiyetleri, virus saqlawshı material menen islew qaǵıydaları hám qawipsizlik texnikası

11.TEMA: Azıq ortalıqlar hám eritpeler

Bir- birinen parq etiwshi tábiy hám jasalma (sintetik hám yarım sintetik) azıq ortalıqlar bar. Tábiy ortalıqlar duzli eritpeler qospasınan ibarat bolıp (Xenks, Erla) qan sarısuwı (adam hám haywan ), toqıma (hemila) ekstrakti (tawıq hámilesi, adam hámilesi) siyirdin' amnion suyıqlıǵı hám t.b. hár bir komponenttin' sanı hár túrlı ortalıqtin' qospasında hár túrlı bolıwı múmkin. Bul ortalıqlar kemnen - kem isletiledi.

Házirgi waqıtta, tiykarınan, jasalma ortalıqlar kóp isletiledi. Yarım sintetik azıq ortalıqlarǵa fermentativ gidrolizatlar hám hár túrlı beloklı ónimler kiredi:
Lakta'lbulin gidrolizati, muskul fermentativ gidrolizati, fermentativ - kazienli uyıtqı gidrolizati, gemogidrolizattin' 5 % hám 2, 5% eritpesi virusologiya ámeliyatında keń qollanıladı.
Sintetik ortalıqlardan eń kóp qollanılatuǵın 199 hám ph ortalıǵı bolıp, 199 ortalıqtın' quramı 60 tan artıq komponentlerden ibarat :
20 aminokislota, 17 vitamin, nuklien kislota komponentleri, lipidler 8 mineral duz hám basqa elementlar bolıp tabıladı. Ph ortalıǵı quramında da 60 komponentten kem emes, sebebi quramında aminokislotalar, vitaminlar, uglevodlar hám basqalardı saqlaydı.
Barlıq azıq ortalıqlar hám ayırım duzli eritpeler vodorod ionınin' konsentraciyasın (pH) anıqlaw ushın (0, 002%) fenol qızıl indikatori qosıladı. Ol joqarida kórsetilgen qospa jaǵdayında kletka hám viruslarǵa uwlı zatlı tásir kórsetpeydi.
pH tómenlewi nátiyjesinde ortalıq sarg'ayadi bul bolsa metabolizm ónimleri menen oksidlangeninen dárek berip azıq ortalıqtı aralastırıwdı talap etedi. Eritpedegi pH sıltili tárepke ótiwi qızıl - Malina reńin yadqa saladı.pH neyrtal bolsa (7, 2 - 7, 4) ortalıqnin' reńi toq sarı qızıl reńde boladı. Duzli eritpeler hám azıq ortalıqlarda pH qadaǵalaw etip teńlestirip turıw ushın 7, 5 NaHCO3 natriy bikorbonat hám CH3 COOH sirke kislotasinin' 3% eritpesi isletiledi.
Mikroorganizmlerdi joq etiw ushın azıq ortalıqtı isletiwden aldın antibiotiklerden penitsillin hám streptomitsin 100 birlik/ml qosıladı.
Sarısuwlardı alıwda sterillikke itibar beriledi. O'stirilgan kletkaǵa baylanıslı hár bir sarısuwdin' seriyasi sterilligi hám uwlı zatlı ózgesheligi tuwrısında qadaǵalaw ótkeriledi.
Zamarıqlardıń artıwın toqtatıw ushın nistatinnin' natriyli duzinan 1 ml azıq ortalıqqa 100 mkg qosıladı.
Barlıq azıq ortalıqlardı eki gruppaǵa bólıw qabıl etilgen:
a) o'stiriiuvshi, kletka jasawshaǵlıǵın támiynlewshi, quramında 2-10% qan sarısuwın saqlap, kletkanı ósiriwdin' birinshi kúnleri isletiledi.
b) Quwatlap turıwshı, kletkanin' kóbeyiwine baylanıslı bolmay, tirsheıligin taminlewshi, lekin quramında qan sarısuwın saqlamaytuǵın o'sirirwshi azıq ortalıqtın' turaqlı komponenti bolıp, iri shaqlı Haywanlardin’ qan sarısuwı esaplanadı. Onin’ quramına qatar biologiyalıq aktiv kletkanı vitro ósiriw ushın kerek bolǵan elementlar kiredi. Sarısuw quramındaǵı aktiv bolǵan albumin hám fetuin fraksiyalari shıyshe maydanında kletkanin' jabısıp qalıwın támiyinleydi. Ámeliy jumısta gósh kárxanalarında iri shaqlı haywanlardan alınǵan sarısuw kóp isletiledi. Kletkanı ósiriw ushın eń jaqsısı siyir hámilesinin' sarısuwı esaplanadı.
Sarısuwdı alıwda sterilikka qatań itibar beriw kerek. O'sirilgen kletkaǵa baylanıslı hár bir sarısuwdin' ceriyasi sterilligi hám uwlı zatlı ózgesheligi tuwrısında qadaǵalawdan ótkeriledi.
Eritpeler. Hár túrlı duz hám glyukoza qosılǵan Xenks hám Erla eritpelerin distrillengen suwda tayarlab kletkalardı ósiriwde keń qollanıladı.
Xenks eritpesi:1 l bidistillengen suwǵa 8. 0 NaCl; 0. 4 KCl; 0, 1 MgSO47 H2 O; 0, 14 CaCl2; 0, 06 KH2 PO4; 0, 06 Na2 HPO4; 1, 0 glyukoza ; 0, 02 fenolrot; 0, 07 NaHCO3 qosıladı.
Erla eritpesi: 1 l bidistillengan suwǵa 6, 8 NaCl; 0, 4 KCl; 0, 1 MgSO4; 0, 2 CaCl2; 0, 125 NaH2 PO4; 2, 2 NaHCO3; 1, 0 glyukoza qosıladı..
Bul teńlestirilgen duzli eritpeler barlıq azıq ortalıqtı tayarlawda isletiliw múmkin, sebebi olar pH tutıp turıwın támiyinlep, kletkalarǵa kerekli bolǵan anorganik elementlerdı tiyisli konsentraciyada saqlap turadı.
Bulardan tısqarı olar o'sirilgen kletkalarda hár-qıylı wazıypalardı orınlawda (o'siriwshi ortalıqtı juwıwda virustı suyultiriwda) paydalanıladı. Kletkalardı ósiriwde dispergiyalawshi tripsin hám versen eritpeleri isletiledi. Tripsin eritpesi (0, 25% fosfat bufer eritpesinde) toqımanı bólek bólekshelerge ajıratıwda, shıyshe maydanına jabısqan kletkalardı ajıratip alıwda paydalanıladı.
Versen eritpesi. Etilendiamintetrauksus kislotası (0, 02% - Xenks eritpesinde) shıyshe maydanınan kletkanı ajıratıwda isletiledi. Barlıq eritpeler tiyisli rejimde sterilenedi.
Ídıslar Organizmnen sırtta kletkanı ósiriw ushın isletiletuǵın ıdıslardın' sapası úlken áhmiyetke iye.
Ídıslar steril, maysızlandńrńlǵan bolıp, uwlı zatlı ózgeshelikke iye bolmawı kerek. Kletkalardı ósiriw ushın probirkalar 50, 100, 250, 500, 1000, 1500 ml, matraslar 500, 1000, 2000 ml roller kolbaları, hár túrlı pipetkalar, azıq ortalıqlar hám eritpeler ushın flakonlar, hár túrlı kólemdegi kolbalar, voronkalar kerek boladı.
Ídıslarǵa qayta islewnin' kóp usılları bolıp, hár qaysı laboratoriya sol usıllardan qolaylı, jaqsı nátiyje bergensın qollaydı.
Kletkanı ósiriwde, ıdıslardı kolbalardı tayarlaw hám sterillew jumisına úlken talap qóyıladı.
Kópshilik halda ıdıslardı juwıw, sterillawdi nadurıs shólkemlestiriw shıyshe maydanına kletkanin' jabıspaslıǵı yamasa jalan qatlı kletkalarnin' buzılıwına alıp keledi.
Ídıslarǵa qayta islewde salmaqli metallardin' zaxarli duzlarına kletkanin' bayqaǵıshlıǵın inabatqa alıw zárúr.
Kletka menen tabıslı islew ushın suwdın' sapasına bólek itibar beriledi. Ídıslardı shayqaw ushın distillengen, jaqsisi eki ret distillangan yamasa ionsızlandırılgan, elektr ótkizgishligi 2-10 -6 om/sm pH 6, 2-6, 8 bolǵan suw isletiledi. Shıyshe ıdıslarına qayta islew bir neshe basqıshlardan ibarat bolıp :
1. infeksiya menen pataslanǵan ıdıstı 2-3% NaOH eritpesinde 5-6 saat batırıp qóyıladı ;
2. suw menen 3-4 ret shayıp taslanadı ;
3. keshesi menen 0, 3-0, 5% “Lotos”, “Losk” yamasa B marka daǵı sabın untaǵına jibitip qóyıladı ;
4.jıllı “Lotos”, “Losk” eritpesinde hám sım sabınlaǵısh járdeminde jaqsılap juwıladı ;
5. 8-10 ret suw menen shayqap taslanadı ;
6. 0, 5% HCl saqlawshı distillengen suw menen shayqap taslanadı.
7. 4-5 ret suw menen juwıp keyin 3 gezek distillangan suw menen juwıaladi;
8. qurutiw shkafinda quritiladi;
9. qurutiw shkafinda (rezina tıǵınnan tısqarı ) 1800 C 3-4 saat sterillenedi yamasa 2 atm, 1, 5-2 saat avtoklalanadı.
Jańa ıdıslar sabınlı jıllı suwda juwılıp, suw menen shayqaladi hám 3 saat xrompike batırıladı, 9 saat dawamında aǵıp atırǵan suwda juwılgannan soń, distillangan suwda bir neshe ret juwılıp, quritiladi hám sterillenedi. Aldınan isletilip kelingen eski ıdıslarǵa xrompik penen 1 saat dawamında ishlow beriledi.
Jańa rezina tıǵınlar 1 saat dawamında 5% sodaǵa qosıp qaynatıladı, keyininen ıssı suw menen juwıladı hám 1 saat distillangan suwda qaynatilib, sol waqıt ishinde distillangan suw altı mártebe almastırıladı.
Isletilingen tıǵınlar avtoklavlanadi yamasa 1 saat dawamında qaynatiladi. Chotka menen tazalap bir neshe ret, juwılgannan soń distillangan suwda bir ret shayiladı. Keyininen distillengen suwda 1 saat dawamında qaynatilip, 3 marte distillangan suw menen soń juwılgannan avtoklavda sterillanadi.
Metall instrumentler sabın qosılǵan ıssı suwda juwılıp keyininen suw menen, odan keyin bolsa distillengen suw menen juwıladı, distillengen suwda
30 minuta dawamında qaynatib sterillenedi.
Steril boksda islew waqtında instrumentler 960 -etil spirti salinǵan stakanda saqlanadı, isletiwden aldın instrumentler spirtlampa jalınında qızdırıladı.