|
Tema: Sáwbet túrleri hám oniń mazmunı
Joba:
Sáwbet túrleri. Sáwbet bólimleri.
Sáwbetke tárbiyashiniń tayarlaniwi hám ótkiziwi.
Sáwbette tiykarǵı úyretiw usılı arqalı sorawlar beriw.
Sùwret arqalı sáwbetler ótkeriw usılları
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1.Sáwbet túrleri. Sáwbet bólimleri.
Sóylesiw awızsha sóylewdiń talay ápiwayı forması bolıp, ol sáwbetlesler tárepinen quwatlanadı. Sózlovchilar túrli qurallardan (ańlatpalı qural, kóz qarawlar, ım-ishara-belgi, intonaciya hám taǵı basqalar) paydalanıp, bir-birlerin túsinediler. Sózlovchilar ushın talqılaw etiletuǵın predmet (buyırri, nar'sa) málim boladı. Bul sóylew forması sintaktik tárepinen de júdá ápiwayı: tamamlanmagan gáplerden, shaqırıq, tanaq sózlerden paydalanıladı; ol soraw hám juwaplardan, bir jutım taslawdan hám qısqa xabarlardan ibarat boladı. Psixologiyalıqta ápiwayı dialog (tayarlanmagan) menen sáwbet ortasındaǵı parq anıqlanǵan. Sáwbet ayriqsha dialog bolıp, málim bir tema baǵdarınan ibarat boladı. Sáwbettiń maqseti qanday da sorawdı (mısalı, temanı) talqılaw bolıp tabıladı. Sáwbetti aparıw ushın sáwbette qatnasıw etiwshıler aldınan tayarlanadilar, ol jaǵdayda keńlew maǵlıwmatlar kóbirek boladı.
Sóylesiw sóylewi baylanısqan, túsinikli bolıwı kerek. Mak-tabgacha tárbiya jasındaǵı balalar sóylesiw sóylewin úlkenler baslıqlıǵında iyelesedi. 2 - 3 jaslı balalar sóylesiw mazmunınan tez shalǵıydilar. Olarda ele oylaw, yad, dıqqat, sózlik baylıǵı, sóylewdiń grammatik tonioni jaqsı rawajlanbaǵan. Dialog sóylew bolsa balalar daǵı oylawdıń, yad hám dıqqattıń, sózlik baylıǵınıń rawajlanǵanlıǵı, sóylewdiń grammatik tárepten qálipleskenligine baylanıslı.
4 - 5 jaslı balalar ólpeńlik menen pikirdi keń hám tolıq bayanlawǵa oǵada baslaydılar. Sóylewgende kóplegen sorawlar (Nege? Ne ushın?) bere baslaydılar. 5 jaslı balalar uzaq waqıt dawamında sóylewiw qábiletine iye boladı. Bala bunday sóylesiwde sorawlarǵa juwap beredi, sáwbetlesin tıńlaydı hám taǵı basqa.
Balalardıń sóylesiw (dialogik) sóylewin quram taptırıwda arnawlı shınıǵıwlar da alıp barıladı. Bul shınıǵıwlar: 1) sáwbetler; 2) bilimlendiriwge tiyisli oyınlar; 3) pátni kórip shıǵıw hám ol haqqında sáwbet. Sáwbet shınıǵıwlarınıń áhmiyeti. Sáwbet tálim-tárbiyalıq jumıstıń quramalı turi bolıp tabıladı. Sáwbet tárbiyashiniń gruppa daǵı hámme balalar menen málim bir rriavzu maydanınan maqsetke qaratılǵan halda shólkemlestirilgen sóylewiwi bolıp tabıladı.
Balalar bog'chasida balalar menen ótkeriletuǵın sáwbet olardıń kúndelik xızmetleri hám túrli waqıya-qubılıslardı baqlawı nátiyjesinde alǵan túsiniklerin anıqlaw hám olardı bir sistemaǵa salıw maqsetinde ótkeriledi. Tárbiyashi balalar menen sáwbetti tashkil etar eken, ol balalarǵa haqıyqattı tolıq hám tereń aqıl etiwge járdem beredi, olardıń dıqqatın túsiniw qıyın bolǵan waqıya -hádiyselerge tartadı. Sáwbet shınıǵıwında bala ilgeri kórgen, kuzatgan waqıya hám hádiyselerdi qaytaldan eske túsiredi, logikalıq pikir júrgizedi, analiz hám talqılaw etedi. Sáwbet balalardı jámáátke birlestiradi, bir-birlerine bolǵan qızıǵıwshılıqtı asıradı, bilim hám qıyalların bekkemleydi, olardıń sóylewine (sózligin aktivlestiriwge, gram-matik sırtqı kórinislerdi jetilistiriwge) sezilerli dárejede tásir etedi, tárbiyashiniń gáplerin, joralarınıń berip atırǵan juwabın itibar menen esitiwge ádetlanadilar. Sáwbet balalardı óz pikiri menen bólesiwge, jámáátte sóylewiwge, aktivligin asırıwǵa, óz-ózin tuta biliwge ádetlentiredi, dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiredi, yaǵnıy joqarı etikalıq sapalardı tárbiyalawda úlken áhmiyetke iye boladı. Sáwbet stilistikasi balalarda bilim, etikalıq sapalardı quram taptırıw menengine sheklen-may, bálki olardıń baylanısıwlı sóylewin ósiriwde, aylana daǵı zatlarǵa qızıǵıwshılıqǵa, olardı anıq kóriwge hám bul zatlarǵa salıstırǵanda tuwrı munasábette bolıwǵa úyretiwde zárúrli qural esaplanadı. Sáwbet shınıǵıwında tárbiyashi tómendegilerdi ámelge asıradı:
1. Balalardıń tájiriybelerin anıqlaydı hám tártipke saladı, yaǵnıy. tárbiyashi baslıqlıǵında baqlaw waqtında hám shańaraqtaǵı, balalar bog'chasidagi túrli xızmetler processinde kisiler turmısı hám tábiyaat tuwrısındaǵı bilim hám de qıyalların anıqlaydı.
2. Balalarda aylanaǵa tuwrı munasábetti tárbiyalaydı.
3. Balalardı sáwbet temasınan shalǵımay, óz pikirin maqsetke jóneltirilgen halda izbe-izlik menen bayanlawǵa uyretedi.
4. Óz pikirin ápiwayı hám túsinikli tárzde ańlatıwǵa uyretedi.
5. Balalardıń ilgeri ózlestirgen bilimlerine tıykarlanıp, olardıń pikirlerin aktivlestiredi, ǵárezsiz oy-pikir hám talqılawǵa uyretedi, talqılaw qılınıp atırǵan hádiysege salıstırǵanda tuwrı munasábette bolıw fazitatini qáliplestiredi hám tárbiyalaydı. Bunnan tısqarı, tárbiyashi sáwbet waqtında balalarda turaqlı dıqqattı, basqalardıń sóylewin tıńlaw hám túsiniwdi, sorawlarǵa artıqsha kuttirmasdan, shaqırıwdı kutmasdan, tez juwap beriw qálewin, jetkilikli dawıs bálentliginde, hámme esitarli etip anıq sóylew ádetin de tárbiyalaydı.
Sáwbet shınıǵıwında balalar kelesinde mektepte tálim alıw processinde zárúr bolǵan bilim, ilmiy tájriybe hám ádetlerdi iyeleydiler. Sáwbet balalardıń túrme-túr xızmetlerine hám qulıqlarına úlken tásir etedi. Mısalı, shańaraq, analardıńlar miyneti tuwrısındaǵı sáwbetlerden keyin balalar ózleriniń jaqın adamlarına ámeliy tárepten óz munasábetlerin kórinetuǵın etiwge háreket etediler. Bunday sáwbetlerden keyin bala tárbiyashisine: „Jaqında onamning tuwılǵan kúnleri, olarǵa ne sıylıq etiwim niumkin, máslahát beriń", — dep shaqırıq etedi.
Transport quralları tuwrısındaǵı sáwbetten keyin bolsa kóshe boylap háreket qılıp atırǵan mashinalardı zor qızıǵıwshılıq hám dıqqat menen gúzetediler, olarda júdá kóp qızıqlı sorawlar payda boladı, dóretiwshilik oyınlarınıń mazmunı sezilerli dárejede bayiydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
