Tema: Stiller ham vizual informatsiyalar

Informaciyanın’ deregi ha’m tu’rleri
Informaciya u’zliksiz ha’m diskret ko’riniste boladı. Diskretli («diskretli» ataması latınsha «discretus» degen so’zinen alıng’an bolıp, bizin’she «u’zlikli», «bo’leklengen» degen ma’nislerdi an’latadı).

Bazı bir shamalar qandayda bir aralıqtan qa’legen ma’nislerdi qabıl ete aladı. Bul ma’nisleri bir birine qa’legenshe jaqın bolıp, geyde olardı ajıratıwdın’ o’zi qıyın boladı. Biraq principinde ajıratıwg’a boladı. Bunday shama qabıl etetug’ın ma’nis-lerdin’ sanı sheksiz ko’p bolıwı mu’mkin. Usınday qa’siyetke iye bolg’an shamalar u’zliksiz shamalar dep, al u’zliksiz shamalarda bar bolg’an informaciyalar, u’zliksiz informaciya dep ataladı. Mısalı, hawa rayının’ yaki waqıt u’zliksiz informaciyag’a mısal boladı.
U’zliksiz shamalardan pu’tkilley basqasha shamalar da bar. Ma’selen, jaydın’ ishindegi adamlardın’ sanı, atomdag’ı elektronlardın’ sanı h.t.b. Bunday shamalar tek pu’tin 1,2,3…ma’nislerin g’ana qabıl etedi.
Tek tolıq anıqlang’an bazı bir ma’nislerdi qabıl etetug’ın shamalar diskretli (u’zlikli) shamalar dep ataladı. Biz ba’rqulla ta’biyattag’ı, ja’miyettegi diskretli ko’-rinistegi shamalar menen ushırasıp turamız. Ma’selen, geometriyalıq figuralar, o’simlik ha’m haywanlardın’ tu’rleri, kitaplardın’ atamaları h.t.b. Ma’selen: tek saat ha’m minutlardı ko’rsetetug’ın saat ja’rdeminde sekundlardı biliw mu’mkin emes. Ol tek u’zilgen formada saat ha’m minutlardı ko’rsetedi.
Ha’zirgi waqıtta esaplaw texnikası, televidenie, telegraflarda signallar sekir-meli ko’riniske iye boladı. Sonlıqtan diskret signallar dep aytıladı. Diskretli sig-nallar u’zliksiz signallar menen g’ana u’lken artıqmashlıqlarg’a iye. Birinshiden, diskretli signallarda payda bolg’an qa’telikler an’sat du’zetiledi, al u’zliksiz signal-lar bunday qa’siyetke iye emes.
Informaciya ha’m onı alıw, saqlaw ha’m qayta islew jolları
Biz, informaciyanı jıynawg’a, saqlawg’a, jetkerip beriwge, qayta islewge ha’m paydalanıwg’a bolatug’ınlıg’ın bilemiz.
Biz ju’rip kiyatırg’an jolımızg’a qaray otırıp, ko’zimiz ja’rdeminde informaciya jıynaymız. Ko’zdin’ nerv tkanında informaciya quramalı tu’rlendiriledi ha’m bas miyinin’ ko’riw bo’limlerine jetkerip beriledi. Bul jerde ol qayta islenedi ha’m qayta islewdin’ na’tiyjesinde irkinishsiz paydalanıladı: bizin’ bulshıq etlerimizge signallar (informaciya) kelip tu’sedi, na’tiyjede shalshıq suwdı aylanıp o’temiz, taslardan aylanip o’temiz.



Adamzat do’retken ko’p sanlı du’zilisler ha’m sistemalardın’ ha’r birinde, anaw yamasa mınaw da’rejede informaciya jıynaw yamasa qayta islew ju’z beredi. Ha’tte, gazlı suwdı satıw ushın en’ a’piwayı avtomat, ten’geni alıp, ol haqqında informaciya jıynaydı (salmag’ı, o’lshemlerı), bul informaciyanı talqılaydı ha’m ja-ramsız ten’geni qaytarıp beredi, yamasa bir stakan suw quyadı, ten’gege baylanıslı siroplı yamasa siropsız. Metrog’a kirer awızdag’ı avtomatlar da usılayınsha isleydi.
Informaciyanı an’latıw ha’m jetkerip beriw za’ru’rligi so’ylewdın’, jazıwdın’, ko’rkem-o’nerdin’ payda bolıwına alıp keledi, kitap basıp shıg’arıwdı, pochta bay-lanısın, telegraf, telefon, radio ha’m televidenieni a’melge asıradı.
EEM di islep shıg’arıwdın’ o’siwi, informaciya tarawlarının’ rawajlanıwı, jan’a informaciya texnologiyalarının’ payda bolıwı ja’miyet turmısının’ barlıq tarawla-rında: o’ndiriste, ilimde, bilimlendiriwde, medicinada h.t. basqalarda informaciyalı quram bo’leklerdin’ qa’liplesiwine ha’m o’siwine alıp keledi. EEM da informaciya-lardı qayta islew usı processtin’ tiykarın yag’niy oraylıq yadrosın quraydı.