Tema: Saylanba baqlaw qa’tesi, saylanba toplam za’ru’urli mug’darin aniqlaw ha’m saylap baqlaw na’tiyjelerin tarqatiw usillari

Seriyalı saylaw. Bunda tekseriwge toplamnıń bólek birlikleri emes, al tosınanlı hám meхanikalıq usılda saylanǵan bir pútin gruppaları (seriyalar) alınadı. Hár bir gruppa (seriya)da jalpı baqlaw ótkeriledi hám bas toplamǵa tarqatıladı. Máselen, sawda bazasına 4 mıń dana televizor shet elden import qılınǵan bolıp, olar markaları boyınsha 20 danadan konteynerlerge jaylastırılǵan. 15 procentli saylanba baqlawdı seriyalı usılda ótkeriw ushın tosınanlı tárizde 200 konteynerden (4000:20=200) 30 ın (600:20=30) saylaw zárúr hám baqlaw nátiyjelerin bas toplamǵa tarqatıw kerek. Saylanbanıń anıqlıǵı saylaw ótkeriw sхemasınada baylanıslı boladı. Saylaw tákirarlanıwshı hám tákirarlanbaytuǵın saylaw sхemaları boyınsha ótkeriliwi múmkin.
Kombinaciyalı saylaw. Bas toplam eki bólimge bólinip, olardan birlikler ǵárezsiz túrde hár qıylı (tosınanlı hám meхanik) usıllar menen saylap alınsa bunday saylaw kombinaciyalı saylaw delinedi.
Bas toplam úyrenilip atırǵan belgiler boyınsha birdey (tipde, turde) bolmasa joqarıdaǵı tosınanlı yamasa meхanik usıllardı qollanıp saylanbanıń reprezentativligin támiyinlew qıyın boladı. Bunday jaǵdayda bas toplam tiplerge bólinip (yaki rayonlastırılıp) keyin kútilmegen yamasa meхanik usılda birlikler saylap alınadı. Bul tómendegishe tártipde ótkiziledi:
- bas toplam birdey gruppalarǵa bólinedi.
- hár bir gruppanıń toplamdaǵı salmaǵı anıqlanadı.
- hár bir gruppadan birlikler olardıń salmaǵına qarap ǵárezsiz túrde kútilmegen yamasa meхanik usılda tańlanadı. Saylanbanıń reprezentativlik qáteleri (Δ) saylanba toplamnıń (𝑥̃,𝜎̃2,𝜔) hám bas toplamnıń (𝑥̅,𝜎2,𝜌) kórsetkishleriniń ayırmalarına teń. Yaǵnıy: 𝛥𝑥̅=𝑥̃−𝑥̅ 𝛥𝜎2=𝜎̃2−𝜎2 𝛥𝜔= 𝜔−𝜌 Saylanba kórsetkishlerde eki túrdegi qáteni anıqlaw múmkin:
- saylanba kórsetkishlerdegi ortasha qátelerdi;
- saylanba kórsetkishlerde jol qoyılıwı múmkin bolǵan qáteler.
Reprezentativ ortasha qáte saylanba toplam ushın esaplanǵan ulıwmalastırıwshı kórsetkishler (ortasha hám salmaqtıń) bas toplamnıń ulıwmalastırıwshı kórsetkishlerinen qansha ózgeris engiziw múmkinligin anıqlaydı. Bul haqqinda misallar koremiz:
- bir sıyırǵa tuwrı kelgen ortasha sawılǵan sút 3000 kg;
- jıllıq sawıp alınǵan sút boyınsha sıyırlar ortasındaǵı ózgeris, yaǵnıy ortasha kvadratlıq ózgeris () 300 kg;
- násilli sıyırlar salmaǵı (ω) 0,8;