Tema: Saylanba baqlaw qa’tesi, saylanba toplam za’ru’urli mug’darin aniqlaw ha’m saylap baqlaw na’tiyjelerin tarqatiw usillari

Tosınanlı (kútilmegen) saylaw. Saylawdıń bul usılı keń tarqalǵan bolıp, ol shek taslaw usılıda dep ataladı, bunda toplamnıńх hár birligi ushın qatar nomerili jeton yaki bilet tayarlanadı. Soń olardan tosınanlı tártipte toplam birlikleriniń zárúr bolǵan muǵdarı (birligi) saylap alınadı. Bunday sharayatta toplam birlikleriniń hár biri saylanbaǵa túsiwdiń birdey itimallıǵına iye boladı.
Tosınanlı saylawǵa mısal etip utıslı oyın tirajların alıwımız múmkin, bunda shıǵarılǵan biletlerdiń ulıwma muǵdarınan tosınanlı tárizde táwekel nomerlerdiń belgili bólegi saylanadı hám olar utıs shıqqan nomerlerdi qwraydı. Bunda barlıq nomerler ushın saylanba toplamǵa túsiw imkaniyatı teń támiynlenedi.
Tosınanlı saylaw tákiraralanıwshı hám tákiraralanbaytuǵın tártipte ótkiziliwi múmkin. Eger saylap alınǵan birlik saylanbaǵa kiritilgennen (yaǵnıy zárúr maǵlıwmatlar jazılıp alınǵanda) keyin jáne bas toplamǵa qaytarılsa, saylaw tártibi tákirarlanıwshı hám kerisinshe, qaytarılmasa tákirarlanbaytuǵın saylaw tártibi dep ataladı.
Meхanikalıq saylaw. Bul usılda toplam birlikleri tosınanlı belgi boyınsha muǵdar boyınsha teń gruppalarǵa bólinedi. Soń belgili qaǵıyda boyınsha, hár bir gruppadan birewden birlik ajıratıp alınadı.
Meхanik tańlawdı ámelge asırıw ushın bas toplamnıń birlikleri qálegen bir belgisi boyınsha (máselen, alfavit, ósiwi, kemeyiwi h.t.b.) tártip penen jaylastırıladı hám nomerlenedi, keyin úlkenligi anıqlanadı. Máselen, alfavit boyınsha, ornına qarap h.t.b., soń saylawdıń muǵdarına qarap, meхanik tárizde belgili bir interval arqalı birliklerdiń zárúr muǵdarı saylanadı. Eger faukultet studentleriniń 10 procentli meхanikalıq saylaw ótkeriw zárúr bolsa, aldı menen olar familiyalarınıń alfavit boyınsha dizimi alınadı hám olar meхanikalıq tárizde hár onınshı student saylap alınadı. Máselen: 1,11,21,31 yaki 7,17,27,37 tártip nomerlerindegi h.t.b. Eger saylaw 5 procentli bolsa, onda hár jıgarmalanshı studen saylap alınadı, yaǵnıy interval saylawdıń muǵdarına baylanıslı boladı. Saylaw qansha az bolsa, interval sonsha úlken boladı. Interval úlkenligi (i) bolıp, bas toplam muǵdarınıń (N) tańlamalı muǵdarına (n) qatnası alınadı, yaǵnıy: 𝑖=𝑁𝑛
Meхanikalıq saylaw tek tákiraralanbaytuǵın usılda qollanıladı, sebebi hár sapar tańlanıwı kerek bolǵan birliktiń nomeri ósip baradı.